Οι Χαλκιδικιώτ'κες παροιμίες της εβδομάδας

Σε αυτήν την ανάρτηση θα τοποθετούνται όλες οι προηγούμενες παροιμίες που φιλοξενήθηκαν στην πλευρική ανάρτηση με τίτλο "Η Χαλκιδικιώτ'κη παροιμία της εβδομάδας".

1. Κρύψ' κι χούιαξι κι ιγώ συ βρίσκου

Η παροιμία αναφέρεται σε αυτούς που κάνουν τους δύσκολους, και έμμεσα ζητάνε την βοήθεια των άλλων.

2. Εμ' γαλάτα, εμ' μαλλάτα, εμ' τ' αρνιά θηλ'κά

Λέγεται για κάποιον που είναι πλεονέκτης και τα θέλει όλα δικά του.

3. Κάποιον τον χάρ'ζαν γάδαρο κι τουν κοίταζι στα δόδια

Λέγεται για κάποιον που ενώ του κάνουνε δώρο κάτι ή του έρχεται κάτι ευχάριστο από εκεί που δεν το περιμένει, εκείνος εξακολουθεί να ψάχνει να βρει ψεγάδι. Υπάρχει αντίστοιχα και τούρκικη παροιμία με παρόμοια έννοια:

Üzümünü ye bağını sorma, που σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει: Μην κοιτάς ποτέ το στόμα ενός αλόγου που σου χάρισαν...

4. Του γ'ρούν' κι τουν σουρλά να του κοψ'ς πάλ' θα σκ'νίσ'

Δηλαδή, το γουρούνι και την μύτη να του κόψεις, πάλι θα σκάψει. Σημασία: ο άνθρωπος δεν αλλάζει συνήθειες, ό,τι και να κάνει.

5. Γριά γαδούρα, κόκκιν' ουψτιά

Αναφέρεται ειρωνικά στις μεγάλες γυναίκες που ντύνονται μοδάτα και φιλάρεσκα.

6. Τα λέει τ' νύφ', να τ' ακούει η πιθιρά

Στην κυριολεξία αναφέρεται σε μια πολύ κλασική όσο και διαχρονική σκηνή, όπου ο άντρας μαλώνει την γυναίκα του, με απώτερο σκοπό να τ' ακούσει η μάνα του (πεθερά) που είναι παρούσα, μια και δεν μπορεί άμεσα να κακιώσει την ίδια.

Μεταφορικά αναφέρεται σε όποιον φωνάζει ή διαμαρτύρεται αόριστα, με σκοπό να ακουστούν τα λεγόμενά του από κάποιον άμεσα εμπλεκόμενο, που παρευρίσκεται στην σκηνή. Κλασική περίπτωση βλάβης... όπως θα έλεγε κι ένας φίλος μου.

7. Χέσ'κι η αγάς από 'κλανι

Μετά συγχωρήσεως όπως έλεγαν κι οι παλιοί! Χρησιμοποιείται όταν κάποιος αναφέρεται σε ένα γεγονός το οποίο εκ των πραγμάτων είναι αυτονόητο και αναμενόμενο. Ο έτερος συνομιλητής του απαντά με την παραπάνω παροιμία. Περίεργη μεν, γραφικότατη δε...

8. Πίσω Γιάνν' τα ξύλα

Η παροιμία αυτή χρησιμοποιείται για να δηλώσει επανάληψη, όταν δηλαδή κάποιος ξεκινάει μια εργασία πάλι από την αρχή. "Φτου κι απ' την αρχή", λοιπόν.

9. Πάνου στου σπυρί, κουκούδ'

Χρησιμοποιείται για κάποιες καταστάσεις (δυσάρεστες συνήθως) που συμβαίνουν η μία μετά την άλλη, όπως λέμε απανωτά. Δεν έφτανε δηλαδή το σπυρί, βγήκε και κουκούδι επάνω του. Συνώνυμη είναι η "Ήτανε στραβό το κλήμα, το 'φαγε κι ο γάιδαρος".

10. Μι τ'ς πουρδές δε βάφ'ν αυγά

Άλλη μια "χαριτωμένη" παροιμία του τόπου μας. Τα πασχαλινά αυγά για να βαφούν κόκκινα, πρέπει να χρησιμοποιηθεί μπογιά ή άλλα υλικά όπως τσόφλια από κρεμμύδια κτλ. Εάν δεν διαθέσεις και κάποια χρήματα για την αγορά των υλικών, τα αυγά σίγουρα θα μείνουν άβαφα.

Η παροιμία λοιπόν χρησιμοποιείται για να δηλώσει την τσιγγουνιά κάποιου, που δεν διαθέτει τα απαραίτητα χρήματα για μια εργασία ή αγορά.

11. Αν δεν κλάψ' του πιδί, δεν του δίν' η μάνα β'ζι

Αν δεν γκρινιάξεις και λίγο, τα αιτήματά σου δεν εισακούγονται. Αυτό μάλλον είναι το νόημα της παραπάνω χαλκιδικιώτικης παροιμίας.

12. Του λουλό, λουλούδια δώσ' τον

Η ερμηνεία αυτής της παροιμίας είναι διττή: α) Δώσε στον κάθε ένα αυτό που του αρμόζει. β) Στον "λωλό", δηλαδή στον τρελό, χαζό, δώσε ό,τι ζητήσει, μια και όπως λέει ο λαός, τρελός είναι, ό,τι θέλει κάνει.

13. Κ'νιούντι οι βάρκις, κ'νιούντι κι τα κουράδια

Άλλη μία απ' τις "καλές" παροιμίες, η οποία ακούγεται και σπάνια (ε, δεν είναι και η πιο εύηχη). Αναφέρεται σε αυτούς οι οποίοι "δείχνονται" χωρίς λόγο, που φαντάζονται χωρίς να έχουν κάποιο προσόν ή χάρισμα.

14. Μοναχός σου χόρευε, κι όσο θέλεις μπήδα

Δηλαδή, όταν θέλεις να κάνεις κάτι, καλύτερα κάντο μόνος σου, και μην στηρίζεσαι στους άλλους.

15. Οι πουλλές μαμές του βγάζ'ν του πιδί στραβό

Όταν μπλέκονται πολλά άτομα με μια ιστορία, τότε το αποτέλεσμα είναι καταστροφικό.

16. Φουβούμαν κι φουβέρ'ζα

Χρησιμοποιείται κυρίως για τους θρασύδειλους, οι οποίοι ενώ "το παίζουν άνετοι", κατά βάθος φοβούνται πολύ περισσότερο.

17. Γαδούρ' που σι γκρέμ'σι, ξανακαβάλα του

Δηλαδή, οι δοκιμασμένες λύσεις είναι πάντα και οι καλύτερες, άσχετα εάν έχουν και μερικά ελαττώματα.

18. Να σι κάψου Γιάνν', να σ' αλοίψου λάδ' να γιάν'

Αναφέρεται σε αυτούς οι οποίοι ενώ έχουν βλάψει κάποιον, με τα λόγια ή τις πράξεις τους, προσπαθούν μετά -συνήθως μάταια- να επανορθώσουν.

19. Έχ' κι η Μανώλ'ς καΐκ'

Όταν κάποιος αποκτάει κάτι, το οποίο φαντάζει στα μάτια των άλλων εξωπραγματικό, χρησιμοποιείται η παραπάνω παροιμία. Έχει δηλαδή χαρακτήρα υποτιμητικό ή περιπαικτικό.

20. Εμ τάξ'μου, εμ φκιάσ'μου;

Μια και βρισκόμαστε σε περίοδο εκλογών, είπα να βάλω και μία σχετική παροιμία (έκφραση). Όταν κάποιος παραπονιέται για κάτι του οποίου του έχει υποσχεθεί κάποιος άλλος, ο υποσχόμενος απαντάει με αυτήν την παροιμία. Δηλαδή, δεν φτάνει η υπόσχεση, χρειάζεται και η πραγματοποίηση; Επίκαιρο, δεν βρίσκετε;

21. Ποιά μαρ' είχαν καβάλα, γιατί ιγώ ζύμουνα;

Τα παλιά εκείνα χρόνια, όταν έπιαναν καμιά γυναίκα για μοιχεία (έστω και με την υποψία), την ανέβαζαν επάνω σε ένα γαϊδούρι και την περιέφεραν στο χωριό! Για τους άντρες φυσικά ούτε συζήτηση.

Ήταν μία γυναίκα λοιπόν, την οποία την έπιασαν και αφού την ανέβασαν στο γαϊδούρι, την περιέφεραν στους κεντρικούς δρόμους του χωριού της. Αυτή, μόλις ξεμπέρδεψε από αυτή την ιστορία, πήγε γρήγορα στο σπίτι της, πήρε αλεύρι από το σακκί, το έριξε πάνω στα ρούχα της και βγήκε στην γειτονιά της, ρωτώντας τις γειτόνισσες "Ποιά μαρ' είχαν καβάλα, γιατί ιγώ ζύμουνα", προσπαθώντας να κρύψει το "παραστράτημά" της.

Η έκφραση αυτή χρησιμοποιείται για αυτούς οι οποίοι ενώ ξέρουν τα σφάλματα και τα ελαττώματά τους, προσπαθούν να τα κρύψουν εντέχνως ή να τα ρίξουν σε άλλους.

22. Τ'ς χαραές κρυών' τα γιουφτούδια

Η συγκεκριμένη παροιμία λέγεται από κάποιον ο οποίος θέλει να τονίσει ότι είναι προσεκτικός, παρακολουθεί τις εξελίξεις και έχει τον έλεγχο των πραγμάτων. Συνώνυμη της η έκφραση: "Πίσω έχει η αχλάδα την ουρά".

23. Έχ' κι η αλ'πού 'πού πίσου μια τρυπούδα

Η συγκεκριμένη παροιμία χρησιμοποιείται για να υποβαθμίσει ένα γεγονός, το οποίο συνήθως υπερτονίζεται. Είναι δηλαδή συνώνυμη με την έκφραση "Σιγά τα ωά". Άλλες φορές λέγεται και "Έχ' κι η αλ'πού στου γκώλου μια τρυπούδα"...

24. Μ'κρό κώλου δεν έδειρις, τρανό μη ντου καταπιάνισι

Ο χαρακτήρας του ανθρώπου διαμορφώνεται στην παιδική του ηλικία, και κατά συνέπεια δεν μπορεί ν' αλλάξει εύκολα μεγαλώνοντας, κυρίως όσον αφορά τις κακιές του συνήθειες. Αν δεν μαλώσεις κάποιον μικρό - το ξύλο είναι άκρως αντιπαιδαγωγικό μέτρο, έτσι δεν είναι; - όταν μεγαλώσει, όσο και να τον μαλώσεις δεν αλλάζει τίποτε.

25. Η νηστ'κός κουμμάτια 'νειρεύιτι

Ο καθένας ονειρεύεται και αποζητάει αυτά τα στοιχεία που του λείπουν.

26. Πότ' ο Γιάννης δε μπορεί, πότ' ο κώλος τον πονεί

Όταν κάποιος βαριέται να κάνει κάτι, βρίσκει πάντα δικαιολογίες για να ξεφεύγει τη δέσμευση.

27. Μας χρουστούσαν, μας πήραν κι του βόδ'

Λέγεται για αυτούς οι οποίοι είναι αχάριστοι και δεν εκτιμούν τίποτε.

28. Να κραίν'ς κι να μουλών'ς

Είναι συνετό να ξέρεις να φέρεσαι ανάλογα με τις περιστάσεις. Καλό είναι να μιλάς, αλλά μερικές φορές η σιωπή είναι προτιμότερη.

29. Ακόμ' δεν τουν είδαμι, Γιάνν' τουν είπαμι

Η παροιμία αυτή χρησιμοποιείται για αυτούς οι οποίοι βγάζουν γρήγορα συμπεράσματα, προδικάζουν θα λέγαμε κάποιες καταστάσεις.

30. Απλώνω τα πουδάρια μέχρ' ικεί που φτάν' του πάπλουμα

Η έκφραση αυτή λέγεται για να δηλώσει ότι πρέπει κάποιος να έχει μέτρο και να φτάνει μέχρι εκεί που "τον παίρνει" και μπορεί, ανάλογα των δυνατοτήτων του.

31. Μπίτ'σι η γάμους, μάστι τα χλιάρια

Τέλειωσε ο γάμος, μαζέψτε τα κουτάλια. Η έκφραση χρησιμοποιείται όταν κάτι έχει φτάσει στην ώρα του να τελειώσει και πρέπει οι παρευρισκόμενοι να αποχωρήσουν.

32. Είνι στραβό του σαμάρ' κι χτυπάου του γαδούρ'

Πολλές φορές ξεσπάμε σε κάποιον άλλο από αυτόν που μας φταίει.

33. Κι η καλύβα θα καεί, κι τα πουντίκια διάβουλους θα τα πάρ'

Παλιά παροιμία από το Βάβδο, όπως καταγράφεται σε βιβλίο του 1915. Η παροιμία αναφέρεται στους ανθρώπους που κάνουν κακό στους άλλους, χωρίς να σκέφτονται ότι οι πράξεις τους θα βλάψουν και τους ίδιους.