Ο Άγιος Πρόδρομος, βρίσκεται στην κεντρική Χαλκιδική. Απέχει από την πρωτεύουσα, τον Πολύγυρο, μόλις 14 km. και από την Θεσσαλονίκη 50 km. Μετά την εφαρμογή του σχεδίου Καποδίστριας, υπάγεται στον Δήμο Πολυγύρου. Σύμφωνα με την απογραφή του 2001, το χωριό κατοικείται από 452 κατοίκους, οι οποίοι ως επί το πλείστον ασχολούνται με την γεωργία, την κτηνοτροφία, την εστίαση και τουρισμό, ή εργάζονται στα μεταλλεία Γερακινής (και παλαιότερα στου Βάβδου).

Η γραφική τοποθεσία στην οποία είναι χτισμένος ο Άγιος Πρόδρομος, με τον Ρεσετνικιώτη ποταμό - ή Τρανό λάκκο, ο οποίος αποτελεί μία από τις πηγές του Ολύνθιου - να διαρρέει το χωριό, τα παραδοσιακά σπίτια και την αναπαλαιωμένη εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (χτισμένη το 1851), το καθιστούν πόλο έλξης πολλών επισκεπτών. Στις παραδοσιακές ταβέρνες - 9 στον αριθμό - ο επισκέπτης μπορεί να γευτεί το πασίγνωστο σουβλάκι Αγίου Προδρόμου, παραδοσιακό ψωμί και γλυκά, μέλι, καφέ κτλ.

Σημαντικές εορτές αποτελούν η Κοίμηση της Θεοτόκου στις 15 Αυγούστου, το πανηγύρι στο εξωκλήσι του Αγίου Προδρόμου στις 28-29 Αυγούστου, το οποίο μάλιστα από τα παλαιά χρόνια συγκέντρωνε πλήθος πιστών, το πανηγύρι του Αγίου Χριστοφόρου, του Αη-Γιώργη, του Αη-Λια, της Αγ. Άννας.

Στην μακραίωνη ιστορία του, στο χωριό έχουν διασωθεί και πολλά έθιμα, όπως “Οι Φουταροί”, που ψάλουν τα τοπικά κάλαντα την παραμονή των Θεοφανείων, “Οι φουτχιές” που ανάβουν στις πλατείες του χωριού την παραμονή της Γεννήσεως του Αγίου Προδρόμου στις 23 Ιουνίου, το παραδοσιακό μασκάρεμα των παιδιών τις Απόκριες, η λιτανεία της ημέρα της Ζωοδόχου Πηγής και άλλα πιο ξεχασμένα, όπως “Οι Λαζαρίνες”, “Το έθιμο της σ’χωρήσεως”.

29/3/10

Βιαιοπραγίες τον τελευταίο χρόνο της Τουρκοκρατίας στην Χαλκιδική

Εφημερίδα: Μακεδονία
Τεύχος: 67
Ημερομηνία: 21 Σεπτεμβρίου 1911
ΟΙ ΧΩΡΟΦΥΛΑΚΕΣ ΟΡΓΙΑΖΟΥΝ ΕΝ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗ
Την εν Χαλκιδική κατάστασιν μας περιγράφωσι δια των ζοφερωτέρων χρωμάτων. Η διαγωγή των εν τοις διαφόροις χωρίοις σταθμευόντων χωροφυλάκων, συστηματικώς και αναφανδόν επιβουλευομένων την τιμήν και την θρησκείαν των Χριστιανών κατοίκων, αποβαίνει ημέρα τη ημέρα σκανδαλώδης. Οι χωροφύλακες ερωτοτροπούσιν ασυστόλως μετά νεαρών κορασίων και γυναικών επιδιώκοντες την παραπλάνησιν και αναμφιβόλως την εξισλάμισιν αυτών.
ΑΝΗΚΟΥΣΤΑ ΣΚΑΝΔΑΛΑ
Εν Ρεσιτνικίοις1 ο όμπασης του εκεί σταθμού ρίπτει τα ασελγή βλέμματά του επί της νεαράς θυγατρός του μουχτάρη του χωρίου αδιαφορών δια το σκάνδαλον.
Εν Παλαιοχωρίω ο όμπασης του σταθμού Χαλήλ εξωτερικεύων τον φλογερόν έρωτά του προς την νεαράν κόρην Μαρίαν Βαλμά. Το σκάνδαλον προλαμβάνεται δια συνεπεία συντόνων ενεργειών απομακρύνσεως αυτού εκ Παλαιοχώρας.
ΘΡΑΣΕΙΑ ΕΠΙΘΕΣΙΣ
Αλλ' ιδού ο διάδοχός του αναφαίνεται πολύ χειρότερος εκείνου. Ούτος την ημέραν της 12 ισταμένου επετέθη εναντίον γυναικός εν τω αμπελίω αυτής εργαζομένης, όπως κορέση επ' αυτής το κτηνώδες πάθος του. Ευτυχώς η γυνή εσώθη δια της φυγής.
ΑΝΕΛΕΗΣ ΔΑΡΜΟΣ
Ο εν λόγω όμπασης μανιώδης δια την αποτυχίαν του ταύτην, μετέβη την επομένην εις το παρακείμενον χωρίον Σιουπουτνίκια2 και εντελώς αναιτίως, διότι δεν ήτο εκεί ο μουχτάρης δια να τω δώση ψωμί και μέλι, έδειρεν ανηλεώς τον δυστυχή αγροφύλακα του χωρίου.

Μετά δύο ημέρας έλαβε βία τα ζώα δύο χωρικών εκ Κρήμνιας και μετέβη εις άλλο χωρίον, εκεί δε τα ζώα τα άφηκεν εις την τύχην των, είναι δε ζήτημα τώρα αν οι χωρικοί κατορθώσωσι να εύρωσι τα ζώα των. Εν γένει οι Χριστιανοί υποφέρουσι πολύ, αι γυναίκες εκλείσθησαν εις τας οικίας των και δεν τολμώσι να εξέλθωσιν εις τας αγροτικάς εργασίας των.

Σχόλια
1. Ρεσιτνίκια, ο σημερινός Άγιος Πρόδρομος.
2. Σιουπουτνίκια ή Σιπουτνίκια, τα σημερινά Ριζά.

25/3/10

Χάρτης του 1860

Απόσπασμα από γερμανικό χάρτη του 1860, που απεικονίζει την Χαλκιδική. Στα αριστερά του χάρτη διακρίνεται το όνομα Rizitnikia (Άγιος Πρόδρομος), το σημείο όμως όπου αποτυπώνεται η θέση του χωριού είναι λανθασμένο και μετατοπισμένο προς τα νοτιοδυτικά. Ο χάρτης προέρχεται από το σύγγραμμα "Grosser Hand-Atlas uber alle Theile der Erde in 170 Karten" του Joseph Grassl και τιτλοφορείται "Europ. Turkey IV".

22/3/10

Ο γάιδαρος κι η ραχούδα τ' (Χρήστος Ι. Σαράφης)

Συγγραφέας: Χρήστος Ι. Σαράφης
Τόπος: Άγιος Πρόδρομος
Ημερομηνία: 1996
Ο γάιδαρος κι η ραχούδα τ'
Ήταν η εποχή που τ' αλώνια γέμιζαν με τα καθαρισμένα καλαμπόκια, που τ' άπλωναν οι χωριανοί για να λιαστούν κάτω από τον καυτό καλοκαιριάτικο ήλιο και στη συνέχεια να αλεστούν από την καλαμποκομηχανή. Μέρες τώρα όμως, καθώς ξημέρωνε, αντίκριζαν με πόνο ψυχής κι αγανάχτησης πολλά κουμπάκια καλαμποκιού φαγωμένα από κάποιο άγνωστο ζώο.
Μια και δυο πήραν την απόφαση όλοι οι παθόντες με πρώτο και καλύτερο τον μπάρμπα Βαγγέλη και τον ανιψιό του το Δημήτρη να φυλάξουν το βράδυ ανά δυο, για να πιάσουν στα πράσα επιτέλους τον απρόσκλητο επισκέπτη.
Ήταν νύχτα, βαθιά μεσάνυχτα. Το φεγγάρι χάθηκε μέσα στα πυκνά κατάμαυρα σύννεφα και οι πρώτες χοντρές στάλες άρχισαν να πέφτουν από τον καταφορτωμένο ουρανό, όταν ο Δημήτρης είδε αχνά μέσα στο βαθυσκόταδο να κινείται μια ύποπτη σκιά.
Πλησίασαν με πολλές προφυλάξεις φοβισμένοι και τι να δουν! Ένας γάιδαρος ψηλός λεβέντης και καμαρωτός πλησίασε τον "παραλωνίτη" κι άρχισε αμέριμνος να επιδίδεται σε λαίμαργες απολαύσεις.
Ευκίνητος κι αποφασιστικός καθώς ήταν ο Δημήτρης άδραξε με τα χοντρά ροζιασμένα του χέρια το γάιδαρο από το καπίστρι και στη συνέχεια τον έδεσε σε μια παλιουριά. Πήρε το δεκανίκι κι άρχισε να τον βαράει προς γνώση και συμμόρφωση. Καθώς το ραβδί έπεφτε στη ράχη του κακόμοιρου, ζμπαπ, ζμπαπ, ζμπαπ, ένα παρατεταμένο Χάααααα!!! γεμάτο ικανοποίηση κι εκδικητικότητα έβγαινε από τα χείλη του μπάρμπα Βαγγέλη:
- Βάρει Μήτρη! Βάρει! Χάααααα!!! Βάρει να καταλάβ' πως τρων τα ξένα τα καλαμπόκια.
Ξαφνικά μια φοβερή αστραπή έσκισε τον ουρανό στα δυο κι έπεσε δίπλα κοντά στο ποτάμι φεγγίζοντας "τ' απουπέρα τ' αλώνια". Κράτησε λίγο αλλά ήταν αρκετό, ώστε ο Δημήτρης να γνωρίσει τον γάιδαρο, που δεν ήταν άλλος παρά του μπάρμπα Βαγγέλη.
- Βρε μπάρμπα Βαγγέλ’,' θ’κό σ’ είνι του γαϊδούρ’!!!
Κι εκείνος με περισσευούμενη συμπόνια άρχισε να χαϊδολογεί τις ξυλιές μονολογώντας:
- Αχ του καημένου! Αχ του καημένου! Φουτιά βγάζ' η ραχούδα τ’!
Η ιστορία είναι πραγματική. Τα ονόματα φανταστικά.

20/3/10

Ένας χρόνος πέρασε και...

Αισίως σήμερα το ιστολόγιό μας γίνεται ενός έτους! Είμαι χαρούμενος, γιατί το ιστολόγιο αυτό μου έδωσε την ευκαιρία - εκτός από την χαρά της δημιουργίας και την δημοσιοποίηση άρθρων σχετικά με τον Άγιο Πρόδρομο - να γνωρίσω ανθρώπους που δραστηριοποιούνται στον χώρο της ιστορίας, της λαογραφίας και της παράδοσης, ανθρώπους που αγαπούν και νοιάζονται το χωριό μας και την Χαλκιδική γενικότερα, Αγιοπροδρομίτες και μη. Είμαι επίσης τρισευτυχισμένος για την ευρύτερη γνωστοποίηση του ιστολογίου στο "αναγνωστικό" κοινό, και ευγνώμων τόσο για την βοήθεια και την στήριξη πολλών συμπατριωτών μας (Αγιοπροδρομιτών και μη επίσης), όσο και για τα καλά τους λόγια.
Θα ήθελα να ευχαριστήσω λοιπόν όλους εκείνους που έθεσαν στην διάθεσή μας υλικό από τα προσωπικά τους αρχεία (φωτογραφίες, παλαιά οικογενειακά έγγραφα, πληροφορίες, ιστορίες κτλ.) για φωτοτύπιση, σκανάρισμα και δημοσίευση στο ιστολόγιο, αν και πιστεύω ότι σε αυτόν τον τομέα έχουμε πολύ δρόμο ακόμη να διανύσουμε όλοι μαζί. Μην διστάζετε λοιπόν να επικοινωνείτε μαζί μας, είτε στην διεύθυνση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου μας g_sarafis@yahoo.gr, είτε στη διεύθυνση (Ιωάννης Σαράφης, Μακεδονίας 1, Πολύγυρος Χαλκιδικής, Τ.Κ. 63100), είτε στο τηλέφωνο 6983 902505 για οποιαδήποτε απορία, διόρθωση, ενημέρωση, διάθεση υλικού προς ανάρτηση στο ιστολόγιο (εάν έχετε παλαιό υλικό στο αρχείο σας, όπως φωτογραφίες, παλαιά έγγραφα στα ελληνικά και τούρκικα, μαρτυρίες και ιστορίες σχετικά με τον Άγιο Πρόδρομο, το φωτοτυπούμε ή το σκανάρουμε, σώζοντάς το σε ψηφιακή μορφή και σας το επιστρέφουμε την ίδια μέρα).
Καλή συνέχεια λοιπόν να έχουμε, και πάλι ένα μεγάλο ευχαριστώ προς τους αναγνώστες που μας τίμησαν.

19/3/10

Επιστολή Νικόδημου και Βησσαρίωνα για ανεύρεση βοσκοτόπων

Εισαγωγή
Η συγκεκριμένη επιστολή προέρχεται επίσης από το αρχείο της Ι.Μ. Σιμωνόπετρας. Αυτές οι επιστολές αναφέρονται στην δραστηριότητα των κοπαδιών και των ποιμένων της μονής στην περιοχή μας (τόσο στα Ρεσιτνίκια-Άγιο Πρόδρομο, όσο και στα γύρω χωριά). Τα γράμματα αυτά εστάλησαν είτε από τον ηγούμενο της μονής, είτε από τους καλογήρους ποιμένες, ενημερώνοντας τις δύο αυτές πλευρές για συμφωνίες αγοράς και βοσκής των κοπαδιών, για τυχόν προβλήματα που προέκυπταν στην πορεία κ.ά. δίνοντας ταυτόχρονα πολύτιμες πληροφορίες για την περιοχή εκείνη την περίοδο. Τα έγγραφα αυτά παρατίθενται χρονολογικά.Το έβδομο έγγραφο - ίσως το πολυτιμότερο απ' όλα - συντάχθηκε στις 20/09/1855 από τους γερο-Νικόδημο και γερο-Βησσαρίωνα και απεστάλη στον ηγούμενο της μονής. Οι μοναχοί, που ήταν τσέλιγκες των κοπαδιών της μονής, αφού επισκέφθηκαν αρκετά μέρη της βόρειας Χαλκιδικής στην προσπάθειά τους να εξεύρουν βοσκοτόπια προς ενοικίαση, εκθέτουν τις παρατηρήσεις τους για κάθε μέρος, δίνοντας παράλληλα πολύτιμες πληροφορίες και για τις δράσεις των άλλων μοναστηριών στην περιοχή. Η ορθογραφία της επιστολής διατηρείται ως έχει. Η μόνη παρέμβαση είναι η αλλαγή του πρώτου γράμματος της πρώτης λέξης κάθε πρότασης σε κεφαλαίο.


ΕξώφυλλοΤω πανοσιωτάτω αγίω καθηγουμένω του ιερού ημών κοινωβήου του σίμωνος πέτρας κυρίω κυρίω σεραφείμ ιερωμονάχω τω σεβαστώ μη πατρί και αγίω γέρωντη εις άγιον όρος. Προσκυνητώς.
ελήφθη τη 26 7βρίου 1855 του γεροΝικοδήμου και γεροΒησσαρίωνος.

Εσώφυλλο
Πανοσιώτατέ μου άγιε γέρωντα ασπαζόμεθα την δεξιάν σου.
Επερωτώντας δια τω αίσιον της ηγίασας και ημής χάριτη θεία και διευχών σας αγίον καλώς ηγιένομεν. Επίγαμε εις την βαρβάρα εκαταπατήσαμε των τόπον και τον ήδαμε δια εγίδια κάνη ο τόπος, δια γελάδια δεν κάνη ο τόπος. Ήναι τζακιστός και βοσκί δια τα γελάδηα δεν έχη. Εις την βαρβάρα ήχαμε ελπίδες και τώρα απέμηνε η δουλιά μας από αυτού. Το καϊτζίκ1 ήτον δια αιγίδηα και δια γελάδηα. Η σιμενίτες2 έδωσαν δώδεκα χιληάδες με το διάφορων να βόσκουν τα αιγίδηά τους. Την λόκοβην2 τω έχη ο βατοπεδηνός. Τα ρεσιτνήκια3 ήναι άδιος ο τώπος και αυτού χοράφια. Πολά μας λέγουν να μας τον εδώσουν τον τώπον και ένα μέρος να αφίσουν άσπαρτον δια τα εγίδηα και γελάδηα, να πάρωμε το Τωπληκιότηκον το βουνόν και το ρεσιτηνηκιότηκον και έτζι να περάσουν τα πράματά μας. Η ρεσιτνηκιότες μας εζήτησαν δεκαέξη χιληάδες να βόσκουν τα πράματά μας δια δέκα χρόνους και να μας δώσουν των καθέκαστον χρόνον χίλια πεντακόσια γορόσια ή και γένημα δια δέκα χρόνους. Να χαθή η μάνα. Το γένημα μας χριάζετε εις την κατούνα μας και η τημή όπος περνά το γένημα. Η ζωγραφίτες έχουν εκατόν γελάδια και έδωσαν εις τα ρεσιτνήκια γορόσια ενιακόσια μώνον δια τα γελάδια τους και χόργια από τα εγίδηα όπου περνούν για σλάβηκον. Εμάθαμε ο γερωνήφων μας άφισε χρόνους. Τω ογληγορώτερον να μας στήλεται την απάντησίν σας τη να πράξωμεν. Εν τούτοις και μένωμεν.
Τη 20 σεπτεμβρίου 1855.
νικόδημος και γερωβησαρίων γράφομε.
Σχόλια
1. Καϊτζίκι, το σημερινό Παλαιόκαστρο.
2. Στο συγκεκριμένο σημείο γίνεται αναφορά της ενοικίασης της χειμερινής βοσκής (κισλά) του Παλαιοκάστρου από Εσφιγμενίτες μοναχούς και του κισλά Ταξιάρχη (Λόκοβης) από Βατοπεδινούς.
3. Οι κάτοικοι του Αγίου Προδρόμου (Ρεσιτνίκια), ως φαίνεται, εκείνη την περίοδο είχαν ήδη ενοικιάσει μέρος του κισλά του χωριού στους Ζωγραφίτες μοναχούς, όπως και στους Χιλανδαρινούς (σλάβικον), και όταν ζήτησαν και οι Σιμωνοπετρίτες να νοικιάσουν ένα μέρος του, οι Αγιοπροδρομίτες προσφέρθηκαν, με δυσμενείς όμως όρους για τους μοναχούς. Χαρακτηριστική είναι η αναφορά για το Τουπλικιώτικο (το Π'τούν') και Ρεσετνικιώτικο βουνό (Νέυφτος).

16/3/10

Ενθύμιο πανηγυριού Αγίου Προδρόμου 1954

Αναμνηστική φωτογραφία από το πανηγύρι του Αγίου Προδρόμου το έτος 1954. Στην φωτογραφία διακρίνεται ο βουλευτής Χαλκιδικής κ. Λαμπρόπουλος μετα της συζύγου του (;). Η φωτογραφία προέρχεται από το αρχείο του περιοδικού "Πολύγυρος", και παραχωρήθηκε φιλικά από τον κ. Ιωάννη Κανατά, τον οποίον ευχαριστώ θερμά.

12/3/10

8/3/10

Αποστολή συμβολαίου στον γερο-Νικόδημο

Εισαγωγή
Η συγκεκριμένη επιστολή προέρχεται, όπως προείπαμε, από ένα σύνολο επιστολών που διασώζονται στην Ι.Μ. Σιμωνόπετρας. Αυτές οι επιστολές αναφέρονται στην δραστηριότητα των κοπαδιών και των ποιμένων της μονής στην περιοχή μας (τόσο στα Ρεσιτνίκια-Άγιο Πρόδρομο, όσο και στα γύρω χωριά). Τα γράμματα αυτά εστάλησαν είτε από τον ηγούμενο της μονής, είτε από τους καλογήρους ποιμένες, ενημερώνοντας τις δύο αυτές πλευρές για συμφωνίες αγοράς και βοσκής των κοπαδιών, για τυχόν προβλήματα που προέκυπταν στην πορεία κ.ά. δίνοντας ταυτόχρονα πολύτιμες πληροφορίες για την περιοχή εκείνη την περίοδο. Τα έγγραφα αυτά παρατίθενται χρονολογικά.

Το έκτο έγγραφο συντάχθηκε στις 29/08/1855 από τον ηγούμενο της Ι.Μ. και απεστάλη στον τσέλιγκα γερο-Νικόδημο. Μεταξύ άλλων τον ενημερώνει ότι στέλνει το ομόλογο και το συμβόλαιο με τον γερο-Βησσαρίωνα, για τα δικαιώματα βοσκής στην περιοχή των Δουμπιών.

Εξώφυλλο
Τω οσιωτάτω γεροΝικοδήμω τζέλιγκά μας εν Χριστώ τέκνον.

ευχετικώς εις χωρίον ντουπγιά

Εσώφυλλο
Την οσιότητά σου ΓεροΝικόδημε πατρικώς εξ ψυχής επευχόμεθα.

1. Ελάβομεν και το τέλευταίον από 17 του ήδη λέγοντος γράμμα σου και ίδομεν όσα εν αυτώ μας σημειώνης. Όσον δια τον τόκον στέλλομεν ήδη τον γεροΒησσαρίων με το ομόλογον και το κονδράκτον δια να ομιλήσετε με τους κοτζαμπάσηδες του χωρίου, και να ξεκάμετε, όταν δεν στέκονται εις την συμφωνίαν τους καθώς διαλαμβάνη το κονδράκτον των δεν μας συμφέρη να μένωμεν, τον Γεροβησσαρίων τον στέλλομεν επειδή τους διαλαμβάνη και το κονδράκτον και γνωρίζη την συμφωνίαν, με τον οποίον να παρασταθήτε μαζή με αδελφικήν αγάπην και αυτήν την συμφωνίαν να διαλύσετε και άλλον τόπον να ερευνήσητε να ευρήτε ήδη με τον καιρόν, και τα χρήματα όταν θα λάβητε, να τα δώσητε μίαν φοράν εις άλλο μέρος, όπου εγκρίνητε συμφερότερον. Με τον Αθανάση τζόμπανον τώρα όπου έρχεται ο ίδιος γεροΒησσαρίων ξεμπερδεύη. Δια βούτυρον όπου ηγόρασες φθάνη πλέον επειδή αγοράσαμεν και από τον γεροφίλιππον. Τα περί ημών θέλη σας ειπεί ο γεροΒησσαρίων. Εν τούτοις μένομεν.

Τη 29 Αυγούστου 1855.

Ο Καθηγούμενος του Ιερού Κοινοβίου της Σίμωνος Πέτρας Σεραφείμ Ιερομόναχος και οι συν ημάς εν Χριστώ αδελφοί.

Στέλλομεν και εις τους χωριάτας εν γράμμα και αφού το αναγνώσητε δόσητέ το. Αν όμως συμφέρει δότε το ή δε ας μείνη.

3/3/10

Ήρθαν τα Κρητικά παιδιά (Ιερισσός)

Ήρθαν τα Κρητικά παιδιά
Ήρθαν, μαλέι, ν' ήρθαν τα Κρη
τικά, Κρητικά παιδιά
ήρθαν τα Κρητικά να παιδιά
τα 'μορφα παλικά να ρια.
(Το τραγούδι τραγουδιέται όπως αναγράφεται
στην πρώτη στροφή)
Τα 'μορφα και τα νόστιμα
και τ' αρραβωνιασμένα.
Καράβι λέει σκαρώσανε
καταμεσού πελάγου.
Βάζουν κατάρτια μπρούτζινα
κι αντέννες ασημένιες
και τα πανιά μεταξωτά,
τα ξάρτια συρματένια.
Κι είν' 'μορφο το καράβι τους
κι ο νιος που τ' αρμενίζει.
- Καράβι μου κι αν πας στη Χιο
κι αν πας στη Σαλονίκη
χαιρέτα μου την Αγαπώ
πο' 'χει τα μαύρα μάτια.
1. Τραγούδι της Ιερισσού. Το τραγούδι αυτό περιλαμβάνεται στον ψηφιακό δίσκο της Δόμνας Σαμίου "Έχε γεια Παναγιά".

1/3/10

Χάρτης του 1929

Απόσπασμα από ιταλικό χάρτη του 1929, που απεικονίζει την Χαλκιδική. Ο Άγιος Πρόδρομος ονομάζεται ακόμη Ρεσιτνίκια (Retsiníkia). Ο χάρτης προέρχεται από το σύγγραμμα "Atlante internazionale del Touring club italiano" των L.V. Bertarelli, O. Marinelli, P. Corbellini και τιτλοφορείται "Grecia, Hellas".