Σύντομη ιστορία του Αγίου Προδρόμου

Άγιος Πρόδρομος

Τι να πει κανείς γι' αυτό το χωριό που όλοι αγαπάμε και λατρεύουμε. Παιδικές μνήμες έρχονται στον νου, τότε που τα πράγματα ήταν πιο ξέγνοιαστα. Τότε που οι γειτονιές γέμιζαν με παιδιά, το ποτάμι ήταν μόνιμο στέκι για σκανταλιές, οι βόλτες στο βουνό, τα ποδήλατα. Ένα χωριό που έχουμε όλοι στην καρδιά μας, είτε μένουμε σ' αυτό είτε όχι.

Ο Άγιος Πρόδρομος είναι ένα χωριό με πλούσια ιστορία. Με μακραίωνο παρελθόν, σταθερό παρόν και σίγουρο μέλλον. Αλλά ας πούμε λίγα πράγματα για την ιστορία του, που στους περισσότερους από εμάς είναι λίγο ως πολύ άγνωστη.

Στην περιοχή του Αγίου Προδρόμου, έχουν επισημανθεί αρκετές θέσεις όπου υπήρχαν μικροί συνοικισμοί κατά την κλασική και ελληνιστική εποχή (Κάμπος, Άη-Λιας, Σαραντηνού, Παλαιμπ’γιάδα, Καστέλλι κ.ά), όπως επίσης έχουν εντοπιστεί τάφοι της ρωμαϊκής εποχής στα όρια της κοινότητας.

Στη συνέχεια, μέχρι και τον 10ο αιώνα, δεν έχουμε καμία πληροφορία για την ύπαρξη οικισμών στην περιοχή. Το 996, εμφανίζεται σε έγγραφο της Ι.Μ. Ιβήρων για πρώτη φορά, το όνομα Ρεσετηνίκια. Πιο συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται, το χωριό αυτό μαζί με άλλα γειτονικά (Βατονεία, Μουσδόλοκας, Κρανέα) καταστράφηκαν από αλλεπάλληλες επιδρομές Βουλγάρων και οι κάτοικοί των χωρίων αυτών εγκαταστάθηκαν στις περιοχές που ανήκαν στην τότε Μονή Πολυγύρου (η λεγόμενη των Χαβουνίων). Παρόλα αυτά εξακολουθούσαν να έχουν την υποχρέωση να πληρώνουν φόρους ιδιοκτησίας για τις καλλιέργειες που διέθεταν στα χωριά τους, με την ελπίδα να επιστρέψουν κάποια στιγμή πίσω. Κτηνοτρόφοι και γεωργοί οι περισσότεροι, καλλιεργούσαν εκτάσεις της μονής Πολυγύρου, είχαν όμως την υποχρέωση να δίνουν ένα κομμάτι από την παραγωγή τους στο μοναστήρι, τα γειόμορα και τα νόμιστρα.

Όσον αφορά το όνομα Ρεσετηνίκια, η ετυμολογία της λέξης είναι δύσκολη, όσο και παρακινδυνευμένη. Είτε είναι ελληνικής προέλευσης, με δεύτερο συνθετικό την λέξη “νίκη”, όπως πολλά άλλα τοπωνύμια με παρόμοια ρίζα (Στρατονίκεια, Θεσσαλονίκη), είτε ξενικής, πράγμα σπάνιο αλλά όχι απίθανο, λόγω της εισβολής πολλών φυλών (Βουλγάρων, Σλάβων κτλ) στην περιοχή από τον 7ο έως τον 10ο αιώνα, και της σύντομης, αλλά όχι αναίμακτης κυριαρχίας τους εδώ. Ίσως δηλαδή προέρχεται από το παλαιοσλαβικό reseto, που σημαίνει κόσκινο και την κατάληξη –nik, που δηλώνει ιδιότητα ή επάγγελμα, resetnik δηλαδή ο κατασκευαστής ή χειριστής κόσκινου, ο κοσκινάς. Υπάρχει επομένως η πιθανότητα να συνδέεται με την παρουσία μαλαματάδων στην περιοχή, οι οποίοι κοσκίνιζαν την άμμο από το ποτάμι για την ανεύρεση προσχωματικού χρυσού και ασημιού, ή το άλεσμα και το κοσκίνισμα αλεύρων στους τοπικούς νερόμυλους.

Άλλωστε, σε έγγραφο της Ι.Μ. Δοχειαρίου του 1356 γίνεται αναφορά για "μυλοστάσια δώδεκα κρατούντα τον εκείσε ποταμόν άχρι της τούμβης της μεγάλης του Αγίου Μάμαντος". Σε αυτά τα μυλοστάσια προφανώς χτίστηκαν κατά την βυζαντινή εποχή νερόμυλοι, μερικοί από τους οποίους διασώζονται μέχρι και σήμερα. Στα νεότερα χρόνια θα κατασκευασθούν στα σημεία αυτά και άλλοι νερόμυλοι και ντρίστες.

Η περιοχή καταλαμβάνεται από τους Τούρκους στα μέσα του 15ου αιώνα, οι οποίοι αλλάζουν το όνομα του οικισμού σε Residnik ή Resanik. Το χωριό επί τουρκοκρατίας ανήκε στην επαρχία της Παζαρούδας (ναχιγιέ του Παζαργκιάχ΄, της σημερινής Ν. Απολλωνίας). Κατά την πρώτη οθωμανική απογραφή του 1478/79 τα Ρεσετνίκια μαζί με τα Τοπλίκια (σημ. Γεροπλάτανο) έχουν 30 χριστιανικά νοικοκυριά, 2 άγαμους και 2 χήρες, το 1519 έχουν μόνα τους χωρίς τα Τοπλίκια 63 χριστιανικά νοικοκυριά, 16 άγαμους και 4 χήρες, το 1527 φαίνονται 73 νοικοκυριά, 10 άγαμοι, 4 χήρες.

Το 1568 αναφέρεται ο κτηματίας Αχμέτ, γιος του Μεχμέτ, ως κύριος του τσιφλικιού, το οποίο διέθετε 44 νοικοκυριά, 41 άγαμους και 4 χήρες. Ο οικισμός είχε 3 κληρικούς. Στο χωριό καλλιεργούνταν σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη, κεχρί, βρώμη, αμπέλια, λινάρι, κάνναβη, λαχανικά, εκτρέφονταν μελίσσια και χοίροι και υπήρχαν 5 νερόμυλοι. Το 1696 καταβάλλει φόρο κάρβουνου 2160 άσπρα στην Υψηλή Πύλη.

Η επόμενη γνωστή αναφορά που έχουμε προέρχεται από οθωμανικό κώδικα του 1724/25. Οι κάτοικοι ήταν υποχρεωμένοι να πληρώσουν στα ταμεία του Οθωμανικού κράτους 5625 ασημένια νομίσματα για την πληρωμή μισθοφόρων στρατιωτών που φιλούσαν τα στενά της Ρεντίνας, για επισκευές, για πολεμική και ειρηνική συνδρομή και για τους ταχυδρομικούς σταθμούς, καθώς και 2 φορτία ξύλα.

Από τα μέσα του 18ου αιώνα, το χωριό ήταν τσιφλίκι του Οθωμανού Τσαούς Ζαδέ, πρώην ειρηνοδίκη Σόφιας, ο οποίος αργότερα το μεταβίβασε στον γιο του Αχμέτ Ρεσίτ. Στα 1804, η Σεριφέ Νεφισέ χανούμ, ιδιοκτήτρια του τσιφλικιού Σανών, διεκδικεί μέρος της κτηματικής περιοχής από τον Αχμέτ Ρεσίτ, χωρίς αποτέλεσμα. Ο Άγγλος περιηγητής William M. Leake, αναφέρει το χωριό Rezitnikia, περνώντας από την περιοχή το 1807.

Τον Μάιο του 1821 η Χαλκιδική επαναστατεί υπό την αρχηγεία του Εμμανουήλ Παπά. H επανάσταση αποτυγχάνει και οι Τούρκοι εισβάλουν στην Χαλκιδική καταστρέφοντας όλα τα χωριά και σκοτώνοντας πολλούς από τους κατοίκους της. Η ίδια μοίρα επιφυλάσσεται και για τα Ρεσετνίκια. Το χωριό καίγεται ολοσχερώς στα τέλη Ιουνίου, πολλοί άντρες σκοτώνονται, γυναίκες και παιδιά πιάνονται αιχμάλωτοι, και πωλούνται στα σκλαβοπάζαρα ή εξισλαμίζονται. Όσοι γλιτώνουν κρύβονται στα βουνά ή καταφεύγουν στο Άγιον Όρος, στην Κασσάνδρα και την Σιθωνία, κι από κει στις Β. Σποράδες και την Ν. Ελλάδα. Διασώζεται μάλιστα και το όνομα ενός αγωνιστή από τα Ρεσετνίκια, του Στέργιου Αντωνίου, ο οποίος, αφού διέφυγε στην Ν. Ελλάδα, εντάχθηκε μετά το 1829 στον τακτικό στρατό του νεοσύστατου ελληνικού κράτους με τον βαθμό του λοχία.

Σε τουρκικό κατάλογο του 1822 διαβάζουμε ότι τα Ρεσετνίκια μαζί με άλλα χωριά "δυνάμει φιρμανίου” απαλλάσσονται από την υποχρέωση πληρωμής φόρων, μια και το χωριό είχε καεί, η γη δεν είχε καλλιεργηθεί και οι κάτοικοι ήταν ακόμη διασκορπισμένοι. Επίσης από άλλη πηγή εκμαιεύουμε ότι ενώ πριν το 1821 υπήρχαν στο χωριό 24 ζευγάρια αροτρίωνα ζώα για γεωργικές εργασίες, το 1824 όλα είχαν διασκορπιστεί. Πάντως μέσα σε μια δεκαπενταετία μετά το 1821, μέρος των κατοίκων του χωριού πρέπει σιγά-σιγά να είχαν επιστρέψει, όπως και οικογένειες από άλλα μέρη, μετά και την αμνηστία που παραχώρησε η οθωμανική κυβέρνηση.

Στα 1830, ο Αχμέτ Ρεσίτ πωλεί το τσιφλίκι Ρεσιτνικίων στην χριστιανή Σαρούλα Άμποτ, κάτοικο Θεσσαλονίκης, σύζυγο του Γάλλου γιατρού Φήλιξ Λαφόν, και εγγονή του Έλληνα εμπόρου Νάνου Καυταντζόγλου. Αυτή με την σειρά της, το 1846, πωλεί το τσιφλίκι σε εξαμελή επιτροπή κατοίκων του χωριού. Εκείνη την εποχή, το χωριό διέθετε δύο “διακεκριμένες” οικίες με στάβλο στο ισόγειο και αυλή (προφανώς διώροφα σπίτια), 55 αγροτικά οικήματα (ίσως μονώροφα) στα οποία διέμεναν οι κάτοικοι και εργάτες του τσιφλικιού, μία αχυρώνα και έναν υδρόμυλο. Στον οικισμό επίσης περιλαμβάνονταν χειμερινές και θερινές βοσκές ζώων, τσαΐρια και ακαλλιέργητες εκτάσεις και 1200 συκομουριές.

Μέχρι το 1850 το χωριό πρέπει να είχε αποκτήσει ξανά συμπαγή πληθυσμό. Λίγο πριν το έτος 1840, ο Νικολαϊδης που περνάει από την περιοχή, μαρτυρεί ότι στο χωριό διέμεναν 60 οικογένειες. Απόδειξη αποτελούν επίσης οι κτητορικές πλάκες της εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου μέσα στο χωριό (κτίστηκε το 1851) και του Αγίου Προδρόμου (το εξωκλήσι κτίστηκε το 1852). Το χωριό αναπτύσσει σχέσεις με τα αγιορείτικα μοναστήρια, νοικιάζοντας στα κοπάδια τους εκτάσεις για βοσκή. Το 1869 ο Νικόλαος Χρυσανθίδης από την Κων/πολη, πραγματοποιώντας ένα ταξίδι στη Χαλκιδική, καταγράφει ότι τα Ρεσετνίκια είχαν 70 περίπου σπίτια. Στην δεκαετία 1880-1890, από αρκετές πλέον πηγές, ενημερωνόμαστε ότι στο χωριό διέμεναν 100-110 οικογένειες, υπήρχαν 2 εκκλησίες (μαζί με τον Άγ. Γεώργιο), μαγαζιά, χάνια, νερόμυλοι. Ήδη από το 1876 υπήρχε γραμματοδιδασκαλείο με έναν δάσκαλο, το οποίο πριν το 1884-86 γίνεται δημοτικό με 60-70 παιδιά.

Κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνα (1904 - 1908) αρκετοί Αγιοπροδρομίτες υπήρξαν πράκτορες ή υποστηρικτές του αγώνα, περιθάλποντας αρκετούς αγωνιστές. Μερικοί από αυτούς, οι οποίοι αναφέρονται σε σημειώσεις και κατάστιχα μακεδονομάχων είναι οι Δημήτριος Παπαοικονόμου (Οικονόμου), Αστέριος Παπαστερίου (Γραμμένος), Κων/νος Πακάλης (Βακάλης), Εμμανουήλ Μπατζιάλας (Βατζόλας), Νικόλαος Γεωργίου (Κοκκώνης ή Βατζόλας), Δημητράκης Αβράμης (Αβραμίδης).

Τον Οκτώβριο του 1912, λίγες μέρες πριν την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης, διάφορα ελληνικά σώματα δραστηριοποιούνται στην περιοχή. Στα Ρεσετνίκια μάλιστα στις 20 Οκτωβρίου, λαμβάνουν χώρα και αψιμαχίες. Ελληνικό σώμα 40 ατόμων υπό την αρχηγεία του καπετάν Γιάννη Ράμναλη, ενισχυμένο και από κατοίκους των γύρω χωριών περικυκλώνει το χωριό, καθώς στο λεγόμενο βακούφικο χάνι διανυκτέρευαν γύρω στους 50 επίστρατους Τούρκους από τα χωριά της Καλαμαριάς. Το πρωί αρχίζει το τουφεκίδι και αφού οι Έλληνες βάζουν φωτιά στο χάνι, οι Τούρκοι αναγκάζονται να βγουν έξω το απόγευμα. Μάλιστα λέγεται ότι γλίτωσε μόνον ένας ή κατ' άλλους πέντε. Στις 26 Οκτωβρίου ελευθερώνεται η Θεσσαλονίκη. Ένα όνειρο αιώνων γίνεται πραγματικότητα.

Μετά την απελευθέρωση της Μακεδονίας από τους Οθωμανούς, συστήνεται η Κοινότητα Γαλατίστης, με έδρα την Γαλάτιστα και συνοικισμούς τον Γαλαρινό, τα Ρεσετνίκια και την Αγία Αναστασία. Η Χαλκιδική ανήκε στην Νομαρχία Θεσσαλονίκης. Μετά από λίγα χρόνια συστήνεται από το ελληνικό κράτος μία επιτροπή με σκοπό να αλλάξει τα "βάρβαρα και κακόφωνα ονόματα" των χωριών. Έτσι το 1918, το όνομα του χωριού μας αλλάζει αυθαίρετα σε Άγιος Πέτρος! Ύστερα από αντιδράσεις και διαμαρτυρίες των κατοίκων, το 1928 το χωριό ονομάζεται Άγιος Πρόδρομος.

Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου, και στη συνέχεια της Μικρασιατικής εκστρατείας, πολλοί Αγιοπροδρομίτες πολεμούν στα μέτωπα των μαχών, και αρκετοί από αυτούς δεν γυρίζουν πίσω. Ακολουθεί μία περίοδος ανάπτυξης για το χωριό κατά τη διάρκεια του μεσοπολέμου. Στη συνέχεια ξεσπάει ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος, με την εκστρατεία στην Αλβανία και έπειτα με την τριπλή κατοχή από τις δυνάμεις του Άξονα. Ο ηρωισμός των Αγιοπροδρομιτών, όπως και όλων των άλλων Χαλκιδικιωτών, είναι αξιοσημείωτος. Στη συνέχεια ακολουθεί ο Εμφύλιος, ένας αδελφοκτόνος πόλεμος, ο οποίος θα αφήσει βαθιά τα σημάδια του στους κατοίκους και την Ελλάδα.

Τα επόμενα χρόνια, η φτώχεια και η ανεργία θα οδηγήσουν πολλούς κατοίκους του χωριού στην Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις, προς αναζήτηση μιας καλύτερης τύχης, με την ελπίδα κάποια στιγμή να γυρίσουν πίσω. Όσοι πάλι παραμένουν, θα εργαστούν σκληρά, με κόπους και αγώνες, για να ζήσουν τις οικογένειές τους και να αναστήσουν το χωριό. Έτσι, ο Άγιος Πρόδρομος φτάνει στις μέρες μας να είναι ένα δυναμικό χωριό, με φιλήσυχους και εργατικούς κατοίκους, με διάθεση για δημιουργία και προκοπή.