Του κ. Δημητρίου Κύρου, φιλολόγου
- Το 1886 τα Ρεσιτνίκια έχουν "δημοτικόν σχολείον εν ω διδάσκαλος τις διδάσκει 60 παίδας"1.
- Στις αρχές του 20ου αιώνα αναφέρεται λειτουργία ελληνικού Σχολείου2, όπου υπηρέτησε ως δάσκαλος (πριν από το 1904) ο Γεώργιος Καραγκάνης (από τον Ταξιάρχη - Λόκοβη Χαλκιδικής, πατέρας του Αθανασίου Καραγκάνη, τ. δημάρχου Πολυγύρου)3.
Υπάρχουν όμως και αδημοσίευτες πληροφορίες, τις οποίες καταγράφουμε αμέσως πιο κάτω. Συγκεκριμένα:
- Στο Αρχείο μου υπάρχει από το 1990 φωτοαντίγραφο ενός χειρογράφου "Ενδεικτικού"4 με ημεροχρονολογία 7 Οκτωβρίου 1901 της "Ιεράς Επισκοπής Αρδαμερίου" υπογεγραμμένο από τον επίσκοπο Δωρόθεο. Με το έγγραφο αυτό δίνεται η άδεια στον δάσκαλο Δημήτριο Αστερίου να διδάξει στην Αστική Σχολή Ρεσιτνικίων κατά το σχολικό έτος 1901 - 1902. Αυτούσιο το έγγραφο έχει ως εξής:
"Ενδεικτικόν
Ιεράς Επισκοπής Αρδαμερίου
- Στο Αρχείο του Δημοτικού Σχολείου Αγ. Προδρόμου υπάρχει ένας χειρόγραφος Κώδικας, που χρονολογείται από το 1909 έως το 1915. Κατά την εκεί επίσκεψή μου στις 23-11-1995 είδα (και μελέτησα) τον Κώδικα με τη βοήθεια του τότε Διευθυντή του Σχολείου κ. Νικολάου Ράπτη, τον οποίο ευχαριστώ και από τη θέση αυτή.
Θεωρώ σκόπιμο να παρουσιάσω εδώ συνοπτικά τον Κώδικα αυτό γιατί κατά την άποψή μου περιέχει σημαντικά στοιχεία για την εκπαιδευτική κατάσταση του Αγίου Προδρόμου κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας.
Ο Κώδικας είναι "Γενικός Έλεγχος" των μαθητών του Σχολείου και είναι ακέφαλος και κολοβός. Έχει 60 σελίδες. Οι σελίδες 1 - 60 περιέχουν "τα αποτελέσματα των εξαμηνιαίων διαγωνισμών"6 και τα "ενιαύσια αποτελέσματα της προόδου και διαγωγής των μαθητών της σχολής"7, αφού καταγράφονται πρώτα σε στήλες με αύξοντα αριθμό το Όνομα και το Επώνυμο του μαθητή, τα εξεταζόμενα μαθήματα της τάξης, ο Γενικός Βαθμός, οι Απουσίες, η Διαγωγή και οι Παρατηρήσεις για τα σχολικά έτη 1904 - 1915. Από τα περιεχόμενα αυτά πληροφορούμαστε τα εξής:
Κατά το σχολικό έτος 1909 - 1910 λειτουργούσαν οι τάξεις Α' - Ε'.
Στην Α' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα: Ιερά, Γλωσσικά, Αριθμητική, Πραγματογνωσία, Καλλιγραφία και Ωδική και εξετάστηκαν 12 μαθητές στις εξαμηνιαίες εξετάσεις και 10 μαθητές στις ενιαύσιες εξετάσεις.
Στη Β' τάξη διδάσκονταν τα ίδια μαθήματα με την Α' τάξη και εξετάστηκαν 12 και 11 μαθητές στις δυο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στη Γ' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα των προηγούμενων τάξεων εκτός από την Πραγματογνωσία και την Καλλιγραφία, που αντικαθίστανται με την Ιστορία και τη Γεωγραφία και εξετάστηκαν 13 και 11 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Δ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την προηγούμενη τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 10 και 8 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Ε' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με τη Δ' τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 5 και 4 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα (Σελίδες 1 - 9)
Στη σελίδα 5 υπάρχει η παρακάτω Σημείωση, που είναι γραμμένη προφανώς από τον Διευθυντή του Σχολείου και απευθύνεται στον άλλο δάσκαλο:
"Σημ. Επειδή οι μαθηταί σχεδόν όλοι απεσύρθησαν δεν εγένοντο εξετάσεις. Συνιστώ σοι κ. συνάδελφε δύο τινά. α) Τους μαθητάς όλους να τους κατατάξης εις τας ιδίας των τάξεις ίνα μη πάθης ό,τι έπαθον και εγώ. β) Να αναλάβης εργασίαν μέχρι του Αγίου Γεωργίου, ίνα κατορθώσεις και κάμης εξετάσεις πριν φύγωσιν όλοι οι μαθηταί".
Κατά το σχολικό έτος 1910 - 1911 λειτουργούσαν οι τάξεις Α' - Δ', ενώ υπήρχε και Προκαταρκτική τάξη.
Στην Προκαταρκτική τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα: Ιερά, Γλωσσικά, Αριθμητική, Πραγματογνωσία και Καλλιγραφία και εξετάστηκαν 15 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Α' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την Προκαταρκτική τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 8 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στη Β' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την προηγούμενη τάξη μαθήματα και προστίθεται το μάθημα της Ωδικής και εξετάστηκαν 8 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στη Γ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με τη Β' τάξη μαθήματα με τη διαφορά ότι η Πατριδογνωσία αντικαθίσταται από την Ιστορία και προστίθεται η Γεωγραφία και εξετάστηκαν 8 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Δ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με τη Γ' τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 4 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα (Σελίδες 10 - 17).
Στη σελίδα 17 υπάρχει η παρακάτω Σημείωση, που είναι γραμμένη από τον Διευθυντή και απευθύνεται στον δάσκαλο:
"Επειδή οι μαθηταί της Προκαταρκτικής συνεδιδάσκοντο μετά της Α'. δια τούτο όσοι έχουσι βαθμούς προβιβασίμους εις τα γλωσσικά και την Αριθμητικήν να ενωθώσιν μετά της Α'. ίνα αποτελέσωσι την Β'."
Κατά το σχολικό έτος 1911 - 1912 λειτουργούσαν οι τάξεις Α' - Ε', ενώ στο β' εξάμηνο σχηματίζεται Προκαταρκτική τάξη με 7 μαθητές, που συμμετέχουν στις ενιαύσιες εξετάσεις.
Στην Α' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα: Ιερά, Ελληνικά (μετωνομασία των Γλωσσικών), Αριθμητική και Πραγματογνωσία και εξετάστηκαν 7 και 8 μαθητές, στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στη Β' τάξη προστίθεται και το μάθημα της Καλλιγραφίας και εξετάστηκαν 14 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στη Γ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την προηγούμενη τάξη μαθήματα, με τη διαφορά ότι η Πατριδογνωσία αντικαθίσταται από την Ιστορία και προστίθεται η Γεωγραφία, και εξετάστηκαν 5 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Δ' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την Γ' τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 5 και 6 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Ε' τάξη διδάσκονταν τα ίδια με την Δ' τάξη μαθήματα και εξετάστηκαν 2 και 3 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα (Σελίδες 18 - 27).
Στη σελίδα 21 υπογράφουν "οι διδάσκαλοι Α. Κ. Βατσέρης8 και Α. Γ. Παπαθανασίου9"
Στη σελίδα 27 υπάρχει η παρακάτω Σημείωση, γραμμένη με μολύβι:
"Σημείωσις. Οι τρεις μαθηταί10 οι έχοντες προβιβάσιμον βαθμόν επειδή είναι αρκετά προχωρημένοι εις τα Ελληνικά και την Αριθμητικήν δύνανται να προβιβασθώσιν απ' ευθείας εις την Β' τάξιν. Οι διδάσκαλοι11".
Κατά το σχολικό έτος 1912 - 1913 λειτουργούσαν οι τάξεις Α' - Ε', ενώ στο β' εξάμηνο υπάρχει και Προκαταρκτική τάξη μαθητών, 13 από τους οποίους προβιβάζονται στην Α' τάξη12.
Στην Α' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα: Ιερά, Ελληνικά, Μαθηματικά, Πατριδογνωσία, Ωδική και Εργόχειρο και εξετάστηκαν 9 και 10 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στη Β' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα της Α' τάξης από τα οποία όμως αφαιρέθηκε το Εργόχειρο και στα οποία προστέθηκε το μάθημα Ιστορικά, και εξετάστηκαν 6 και 7 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Γ' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα της Β' τάξης, στα οποία προστέθηκε το Εργόχειρο, ενώ τα Μαθηματικά μετωνομάστηκαν σε Αριθμητική και η Πατριδογνωσία αντικαταστάθηκε από τη Γεωγραφία, και εξετάστηκαν 12 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Δ' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα της Γ' τάξης, από τα οποία όμως αφαιρέθηκε το Εργόχειρο και στα οποία προστέθηκε το μάθημα Φυσικά και εξετάστηκαν 3 και 4 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα.
Στην Ε' τάξη διδάσκονταν τα μαθήματα της Δ' τάξης, στα οποία προστέθηκε το Εργόχειρο και εξετάστηκαν 5 μαθητές στις δύο εξεταστικές περιόδους αντίστοιχα (Σελίδες 28 - 37).
Στη σελίδα 37 σημειώνονται ο τύπος, η ημεροχρονολογία και οι υπογραφές των δασκάλων ως εξής:
"Εν Ρεσιτνικίοις τη 22α Μαΐου 1913
Οι διδάσκαλοι
Χ. Β. Σατραζάνης13
Μαρ. Κουτσαρή14"
Σημειώσεις
1. Βλέπε εφημ. "ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΑΣΤΗΡ" (Κωνσταντινουπόλεως), φ. 16-4-1886.
2. Βλέπε Στεφάνου Παπαδοπούλου, "Εκπαιδευτική και κοινωνική δραστηριότητα του Ελληνισμού της Μακεδονίας κατά τον τελευταίο αιώνα της Τουρκοκρατίας", Θεσσαλονίκη 1970.
3. Βλέπε Αθανασίου Καραγκάνη, "Απολογισμός μιας ζωής. Απομνημονεύματα Αθανασίου Καραγκάνη επιτίμου Δημάρχου Πολυγύρου 1896 - 1987", Πολύγυρος 1987, σελ. 5, Ερατώς Ζέλλιου - Μαστοροκώστα, Αθανάσιος Καραγκάνης, Χρονικά της Χαλκιδικής τχ. 42-43 (1987-1988) σ. 41 και "Η παιδεία κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας στη Χαλκιδική, στα Πρακτικά του Δ' Πανελληνίου Συνεδρίου. Ποσείδι Χαλκιδικής, 13-15 Οκτωβρίου 1995", Θεσσαλονίκη 1998, σ. 334.
4. Το πρωτότυπο του εγγράφου (και των παρόμοιων, που αναφέρονται πιο πάνω) βρίσκονται στο Αρχείο Αστεριάδη στα Δουμπιά και φωτοτυπία του μας έδωσε ο Πρωτοσύγκελλος της Μητρόπολης Ιερισσού, Αγ. Όρους και Αρδαμερίου Αρχιμ. Χρυσόστομος.
5. Βλέπε σχετικά, Αργυρίου Δαγγίλα, "Σανά Χαλκιδικής", Σανά 1995, σελίδες 11 και 65 (σημ. 12).
6. Στο σχολ.έτος 1912-1913 αναγράφεται η φράση: "Εξαμηνιαίος έλεγχος της προόδου, διαγωγής και φοιτήσεως των μαθητών".
7. Στο σχολ. έτος 1912-1913 αναγράφεται η φράση: "Ενιαύσιος έλεγχος της προόδου, διαγωγής και φοιτήσεως των μαθητών".
8. Καταγόταν από τον Άγιο Πρόδρομο. Δίδαξε και στο Σχολείο της Νικήτης κατά το σχολικό έτος 1909-1910 και 1910-1911. Αργότερα έγινε δικηγόρος στη Θεσσαλονίκη (Βλ. Γιάννη Δ. Κανατά, "Η παλιά Νικήτη", Θεσσαλονίκη 2000, σελ. 42, όπου καταγράφεται ως Αθανάσιος Βατσιέρης).
9. Δεν έχουμε άλλες πληροφορίες για τον δάσκαλο αυτόν.
10. Ένας από τους τρεις μαθητές ήταν και ο γνωστός (μακαρίτης από χρόνια) δάσκαλος και λαογράφος Μαυρουδής Παπαθανασίου, ο οποίος υπηρέτησε ως δάσκαλος στην Αρναία, όπου νυμφεύτηκε την δασκάλα Αικατερίνη Κατσαρού, με την οποία απόχτησε τρία παιδιά: τον αείμνηστο δικηγόρο και ιστοριοδίφη Γιώργο Παπαθανασίου, την φιλόλογο (τ. Λυκειάρχη του Λυκείου Πολυγύρου) κ. Ηλέκτρα Παπαθανασίου-Τσιρώνη και τη γιατρό κ. Αιμιλία Παπαθανασίου-Πολίτη, και μετά από έρευνα έγραψε σε δύο διπλά τεύχη (αρ. 13-14 και 15-16) της περιοδικής έκδοσης της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρείας Χαλκιδικής "ΧΡΟΝΙΚΑ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ" τα "Λαογραφικά Αρναίας", ενώ παράλληλα δημοσίευσε πολλά άρθρα στην εφημερίδα "ΦΩΝΗ ΤΗΣ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ". Στον παρουσιαζόμενο Κώδικα αναφέρεται ως μαθητής της Προκαταρκτικής τάξης του σχολικού έτους 1910 - 1911 και της Β' τάξης του σχολικού έτους 1911 - 1912 (βλέπε και τη Σημείωση της σελ. 17) με αύξοντα αριθμό 7, αριθμό Μητρώου 55 και αριθμό Μαθητολογίου 7.
11. Δεν αναγράφονται τα ονόματα των δασκάλων.
12. Την πληροφορία παίρνουμε από τις σελίδες 36 - 37 όπου υπάρχει χύμα η παρακάτω αναγραφή:
"Εκ δε της Προκαταρκτικής προβιβάζονται εις την Αην τάξιν οι εξής μαθηταί και μαθήτριαι (αναγράφονται τα ονόματα 13 μαθητών)". Δεν γνωρίζουμε πόσοι ήταν συνολικά οι μαθητές της Προκαταρκτικής τάξης.
13. Δεν έχουμε άλλες πληροφορίες για τον δάσκαλο αυτόν.
14. Δεν έχουμε άλλες πληροφορίες για τη δασκάλα αυτή.
15. Η έρευνα στο Αρχείο του σχολείου του Αγίου Προδρόμου έγινε στα πλαίσια της γενικής έρευνας με θέμα: "Η εκπαίδευση στη Χαλκιδική στα χρόνια της Τουρκοκρατίας" με σκοπό τη συγκέντρωση πληροφοριακού υλικού για μελλοντική έκδοσή του.
-----------------------------------------------------------------------------------------------
Γιάννης Δ. Σαράφης
Θα ήθελα λοιπόν κι εγώ με την σειρά μου να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Δημήτριο Κύρου για τις πολύτιμες πληροφορίες που μας παρέθεσε, έναν ακούραστο ερευνητή της ιστορίας και της λαογραφίας του τόπου μας.
Συμπληρωματικά ίσως θα μπορούσαμε να προσθέσουμε μερικά στοιχεία για την εκπαίδευση στον Άγιο Πρόδρομο εκείνης της εποχής.
Το 1868, σε γράμμα του Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη Κων/πόλεως κ.κ. Νεόφυτο, αναφέρεται ότι στα Ρεσιτνίκια υπήρχε "κοινή σχολή". Από το 1876 υπήρχε γραμματοδιδασκαλείο1 στο χωριό με έναν δάσκαλο, ενώ το 1884 διδάσκει σε αυτό ένας δημοδιδάσκαλος σε 70 παιδιά. Πιο συγκεκριμένα διαβάζουμε:
"Το χωρίον Ροσετνίκια εξ 100 και πλέον οικογενειών αποτελούμενον διετήρει γραμματοδιδάσκαλον τινά, όστις και τον σκυτοτόμον επηγγέλετο, διδάσκοντα εν τω δωματίω της εκκλησίας, όπερ βραδύτερον μεθ' ενός άλλου μετεβλήθη εις σχολείον τακτικόν, εν ω διδάσκει ήδη εις τακτικός δημοδιδάσκαλος 70 παίδας".
Το 1902 οι μαθητές που φοιτούσαν στο Δημοτικό (Αστικό) σχολείο2 είχαν φτάσει τους 120, εκ των οποίων οι 8 ήταν μαθήτριες. Η ετήσια δαπάνη για την συντήρηση του σχολείου ανέρχονταν στα 1840 γαλλικά φράγκα. Το 1909 φοιτούν στο σχολείο3 76 μαθητές (56 αγόρια και 20 κορίτσια), ενώ το 1910 οι μαθητές4 φτάνουν τους 75 (49 και 26 αντίστοιχα). Την επόμενη σχολική χρονιά μετά την απελευθέρωση (1913 - 1914) στο σχολείο φοιτούν5 90 μαθητές.
Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, το κτίριο που στέγαζε τις εκπαιδευτικές δραστηριότητες του χωριού ήταν το ισόγειο της σημερινής Κοινότητας, ένας χώρος μικρός για τις ανάγκες των μαθητών και των δασκάλων, το οποίο ήταν ιδιοκτησίας της εκκλησίας. Ήδη από το 1905 γίνονται προσπάθειες για την έκδοση άδειας6 από την Οθωμανική κυβέρνηση για την ανέγερση νέας σχολής, οι οποίες όμως δεν θα τελεσφορίσουν για λόγους μάλλον γραφειοκρατίας.
Το κτίριο θα συνεχίσει να εξυπηρετεί τις σχολικές ανάγκες του χωριού μέχρι την δεκαετία του 1930, οπότε και θα καταστραφεί μερικώς εξαιτίας πυρκαγιάς. Διάφορα άλλα κτίρια θα χρησιμοποιηθούν για την στέγαση των μαθητών, έως ότου χτιστεί το νέο σχολείο έξω από το χωριό. Το σχολείο αυτό θα αποτελέσει κέντρο γνώσης και διαπαιδαγώγησης των μικρών μαθητών του χωριού μας για 65 περίπου χρόνια ακόμη, μέχρι να κλείσει οριστικά λόγω έλλειψης επαρκούς αριθμού μαθητών...
Σημειώσεις
1. Εφημερίδα "Φάρος της Μακεδονίας", τχ. 861, 25 Ιουλίου 1884, Εκπαιδευτική κατάσταση της επισκοπής Αρδαμερίου.
2. "Πίναξ γενικός των εν τη Ευρωπαϊκή Τουρκία ελληνικών σχολείων", Κωνσταντινούπολις 1902.
3. "Πίναξ Στατιστικός των εν τη Επαρχία Αρδαμερίου Σχολών κατα το έτος 1909", Αρχείο Επισκοπής Αρδαμερίου, 18 Ιουλίου 1909.
4. "Αριθμητικός Κατάλογος των κατά τάξεις μαθητών και μαθητριών των Σχολών των εφεξής χωρίων της επαρχ[ίας] Αρδ[αμερίου] υποδ[ιοικήσεως] Κασσάνδρας", Αρχείο Επισκοπής Αρδαμερίου, 23 Μαϊου 1910.
5. "Αναφορά Νομιάτρου Γ. Παπανικολάου προς τον Υποδιοικητή της Χαλκιδικής το Μάρτιο του 1914", ΓΑΚ/ΙΑΜ/ΓΔΜ/φ. 10.
6. Στο Αρχείο της Επισκοπής Αρδαμερίου διασώζεται ένας κατάλογος με τα εισερχόμενα και εξερχόμενα έγγραφα της επισκοπής. Εκεί μπορεί κανείς να παρακολουθήσει τις ενέργειες που είχαν γίνει για την ανέγερση νέου σχολικού κτιρίου. Πιο συγκεκριμένα διαβάζουμε:
"94. Επιστολή εις τον Πατριάρχην περί ενεργείας εκδόσεως Υψηλού Φιρμανίου προς ανέγερσιν Σχολής εν Ρεσιτνικίοις ... περιέχουσαν και το σχετικόν σχέδιον αυτής ημερ. 25 Αυγ[ούστου] 1905"...
"137. Εισήχθη πατριαρχική απαντητική επιστολή δηλούσαν ότι επισπεύδεται όσον εστί δυνατόν η έκδοσις του Υψ. Φιρμανίου περί Σχολής Ρεσιτνικίων", Ιούλιος 1907...
"146. Εισήχθη υψηλόν Αυτ. Φιρμάνιον κατά Ιούλιον εκδοθέν του 1907 και αριθ. 50/6 πρωτοκόλ. και ημερ. 19 Ιουλίου 1907 πατριαρχικής σχετικής επιστολής υπέρ ανεγέρσεως της εν τω χωρίω Ρεσιτνικίω Σχολής"...
"156. Επιστολή απαντητική προς τον Καϊμακάμην Κασσάνδρας ερωτώντα αν ήρξατο και επερατώθη η Σχολή Ρεσιτνικίων περί ης εξεδόθη το υψηλόν Αυτοκρατ. Φιρμάνιον. ημερ. 17 Ιανουαρίου 1908"...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου