Δρομολόγιον της ελληνικής χερσονήσου (1903)

Συγγραφέας: Β. Δ. Ζώττος, Μολοττός
Τιτλος βιβλίου: Δρομολόγιον της ελληνικής χερσονήσου - Τεύχος Δ' (Μακεδονία και Σερβία), Τεύχος Ε' (Θράκη και Βουλγαρία), (Αθήνα 1903)
Γλώσσα: Ελληνικά

----------------------------------------------------------------------------------------------

Ο συγγραφέας και περιηγητής, αφού κάνει μία αναλυτική περιγραφή της χερσονήσου του Άθω, την οποία δεν παρουσιάζουμε, μια και το Άγιον Όρος έχει περιγραφεί από πάρα πολλούς περιηγητές, προχωράει στην παράθεση των οικισμών της υπόλοιπης Χαλκιδικής. Παρόλο που η περιγραφή του βρίθει ανακριβιών, εν τούτοις μας δίνει αρκετά ενδιαφέροντα στοιχεία για το οικιστικό δίκτυο του νομού στις αρχές του περασμένου αιώνα.

"35. Δερβέν όρους 3 ώρας από Ζωγράφου ως προεγράφη.

36. Ερείπια Σάνης 2 ώρας από Δερβένι όρα το 8 Δρομ.

37. Πραυλίκα 1 ώρα από ερείπια Σάνης όρα το 17.

38. Πυργαδάκια 3 ώρας από Πραύλικα κώμη 200 οίκων Ελλήνων 1200 ψυχών με λιμένα και οδούς μεσογείους δια Καλύβια 4 ώρ. Μελανίτση 2 ώρ. Πολύγυρος 6 ώρ.

39. Άγιος Νικόλαος 4 ώρας από Πυργαδάκια, Μετόχιον του Παντοκράτορος με λιμένα επί του Ισθμού της Σιθωνίας, ήτις έχει όρη δασώδη 8 κώμας και δύω μετόχια συγκοινωνούντα δι' ατραπών επί του όρους.

40. Δύω λιμένες Ερ. αρχ. Διάπορος 2 ώρας από άγιον Νικόλαον. Έχει αντίκρυ νήσον του αγίου Δημητρίου, Ζωοτρόφον 5 λεπτά πλευστί ή δι' ολκάδος.

41. Βουρβοχή 1/2 ώρ. κατωτέρω, λιμήν δι' αλιείαν.

42. Καλαμίτση 2 ώρ. από Βουρβοχή κώμη 1000 ψυχών, με όρμον δι' αλιείαν και ξυλείαν χρήσιμον.

43. Μετόχιον της Μ. Ξηροποτάμου 3 ώρ. από Καλαμίτση.

44. Μετόχιον της Μ. του Αγίου Παύλου 1 ώρ. από μετόχιον.

45. Ερείπια πόλεως αγνώστου 1 ώρ. από το Μετόχιον.

46. Συκιά 1 ώρ. από τα ερείπια, κώμη ευλίμενος 150 οικογ. 1000 ψ. χρ. Ελλήνων ναυτίλων.

47. Σίγγα 1 ώρ. από Συκιά 30 οίκους Ελλήνων. Επί των ερειπίων της πόλεως, εξ ης έλαβε τώνομα ο Σιγγιτικός κόλπος.

48. Δρέπανον ακροτήριον 2 ώρ. από Σίγγα με θέαν μεγάλην, τερπήν και εξαίσιον.

49. Κουφός 1 ώρ. από Δρέπανον με 80 οικογ. Ελλ. επί ασφαλεστάτου λιμένος πλησίον των ερειπίων της πόλεως Τωρώνης αφ' ης έλαβε τόνομα ο Τωρωναϊκός κόλπος και ο λιμήν και η πόλις ανέκαθεν είχε δύω ονόματα Κουφός και Τωρώνης.

50. Τριπόταμος 6 ώρας από Τωρώνης, κώμη αλιέων και ποιμένων οίκων 200, έχουσα άντικρυ την νήσον Κόλφο, η οδός εξερχομένη απαντά αμέσως χείμαρον είτα βαίνει ομαλή, εις

51. Παρθενώνα 2 ώρ. από Τριπόταμον με 30 οίκους γεωργών και ποιμένων. Η οδός ομαλή οποσούν έως

52. Νικήτα 6 ώρ. από Παρθενώνα με 40 Ελλ. οίκους.

53. Δέρνα 1 ώρ. από Νικήτα, επί του Ισθμού, αντίκρυ του Ας. Αγίου Νικολάου 2 ώρ. απέχοντος. Η Σιθωνία ούσα ορεινή, άκαρπος, ξηρά ακαλλιέργητος και άνυδρος, έχει μόνον εις 8 χωρία και 2 Μετόχια ύδατα πόσιμα ως ουδαμού αλλαχού. Έχει όμως άνδρας ηρωικούς εξ ων 500 επιλέκτους δύναται να οπλίση ο Ελευθερωτής έχοντας αξίαν 5,000 άλλων. Επειδή συναναστρεφόμενοι πάντοτε μετά ναυτικών Ελλήνων ποτίζωνται τα νάματα της Ελευθερίας ην δικαίως ποθούσιν αλλά πού η ώρα; πού ο αρχηγός;

54. Ερείπια Σερμύλης 1 1/2 ώρ. από Δέρνα επί λιμένος ασφαλεστάτου επί του Σερμυλίου κόλπου.

55. Ορμυλία 1/2 ώρ. από Σερμύλης, λείψανον της πόλεως ταύτης, καταστραφείσης εκ της Πειρατίας και μετωκισθείσης εις το ενδότερον 200 οικ. παραποταμίως του Παλαιομάννα ποταμού. Μεσογειώτερον 2 ώρ. χωρίον Κρίμανη και έτι δύω ώρ. Ο Πολύγυρος αρχ. Απολλωνία πρωτεύουσα της Σιθωνίας με 16 χάσικα χωριά, 24 εν όλω. Έχει διοικητικάς και Εκκλησιαστικάς αρχάς κλπ. και δύναται να δώση 1000 οπλίτας εις τον ελευθερωτήν.

56. Μόλυβδος 1 ώρ. από Ορμυλίαν με 100 οικογ. επί των ερειπείων της αρχ. πόλεως Μηκυβέρνης, ένθα ο Τωρωνικός κόλπος φαίνεται ως λίμνη, επειδή το στόμιον είνε πολύ μικρόν ως κλειστόν. Έχει οικογενείας 500 2 ώρ. μεσογείως κείται η κώμη Σιλάρη με 300 και 3 ώρ. η Πολύγυρος.

57. Άγιο-Μάμας αρχ. Όλυνθος 1 ώρ. από Μόλυβδον, 1/2 ώ. από Στηλιάρη και 5 από Πολύγυρον, 14 από Θεσσαλονίκης, 20 από Ιερισσού, η από βαρβάρους εις αγρίους και από κατακτητών εις ληστάς περιπεσούσα ατυχής Όλυνθος, η Βασιλίς των 32 Χαλκιδικών πόλεων, η πατρίς του φιλοσόφου Κλεισθένους, ανεψιού του Αριστοτέλους εξ αδελφής κλπ. καταπλακωμένη από 200 δουλικά κτίρια, ευγενών Ελλήνων, διεσπαρμένα εν μέσω των πολυκλαύστων ερειπίων της αρχαίας ευκκλείας της, κείται δε επί πέντε σμικρών λόφων διαρρεομένων εκ τηλαυγών ρευμάτων χυνομένων μετά 1 ώρ. εις την θάλασσαν τον λιμένα της δια καταφύτου οδού, είνε ήδη πρωτεύουσα της Επαρχίας Κασσάνδρας και του Μητροπολίτου Κασσανδρίας και Καϊμεκάμη και κακώς ετοποθέτησαν οι Έλληνες γεωγράφοι αξιωματικοί εις τον πίνακα του επιτελείου του 1878 και κακώς ωνόμασαν Άγιον Μάρκον, σημειώσαντες και Μοναστήριον, ανύπαρκτον του Αγίου Μάρκου. Η ιστορική αυτή πόλις άποπτος ούσα έκτε Θεσσαλονίκης και Κασσάνδρας, έκειτο εις θέσιν τερπνοτάτην, ολίγιστα διασώζουσα των λαμπρών ερειπίων της, άτινα καθ' εκάστην καταστρέφει η αξίνη του γεωργού, φαίνωνται τεμάχια στύλων, θεμέλια ναών, επιτύμβιοι λίθοι ενεπίγραφοι, πύργος μετοχίου ωχυρομένος υπό των τούρκων, χρήσιμος ως Διοικητήριον κλπ.

58. Πόρτα ή Πίνακα 2 ώρ. από Άγιον Μάμαν επί του αυχένος του Ισθμού 5 σταδίων πλάτους διακοπτομένου δια τάφρου 7,000 μήκους πληρουμένης οσημέραι. Έχει 100 οίκους και δύο αρχ. Ερείπια της Κασσάνδρας Ας. και της Ποτίδαιας, Δς. ιστορικών πόλεων, της μεν κτισθείσης υπό Κορινθίων επί παραλίας του Αιγαίου, της δε κατωκισθείσης και από τα λείψανα της Ολύνθου, υπό Κασσάνδρου. Σώζεται ακόμη το τείχος του παλαιού περιτειχίσματος, ωχυρομένου δια πύργων υπερτερούντων τα τείχη 4 μ. Μετά την καταστροφήν ταύτης ο Κάσσανδρος έκτισε την Κασσανδρείαν επί του Τορωναίου κόλπου, 1 ώρ. Ας.

59. Παλήνη καλή θυγάτηρ Σίθωνος βασιλέως της Θράκης όστις προσεκάλει εις μονομαχίαν πάντα βασιλόπαιδα όστις ήθελε να λάβη την κόρη του εις γάμον· οι δύω τελευταίοι μνηστήρες ο Δαρίας και ο Κλείτος ήλθον να μονομαχείσωσιν αλλ' ο Σίθων ήτο γέρων ήδη και επρότεινε εις αυτούς να μονομαχήσουν συναλλήλοις και ο νικητής να λάβη την Παλήνην και ο Δαρίας ήτο νικητής αλλ' η Παλήνη ηγάπα τον Κλείτον όστις εδωροδόκησε τον ηνίοχον του Δαρία να δολοφονήση αυτόν επειδή έμελλον να εξέλθωσιν εφ' αρμάτων, ου την ανατροπήν ευκόλυνε ο ηνίοχος και εφονεύθη ο Δαρίας. Ο Σίθων μαθών την επιβολήν ηθέλησε να τους καύση ζώντας και τους δύω αλλά σημεία τινά εν τω Ουρανώ έπεισαν αυτόν να παραιτηθή της τιμωρίας και ενύμφευσεν αυτούς· μεταξύ των μνηστήρων ήτο και ο βασιλλεύς της Ανθεμυσίας Μέροψ και της Μυγδονίας Περιφήτης.

60. Βάλτα 2 ώρ. από Πόρτα με 200 οικογέν. εν μέσω των μετοχίων της Σιμοπέτρας, του Σταυρονικήτα, του Καρακάλα και Αγίου Παύλου, εντός εξαιρέτων κήπων και καταφύτων γαιών, καταβρεχομένων υπό αφθόνων υδάτων, ήτις επικρατεί καθόλην την Παλήνην, ένθα πλείστα μετόχεια των Μονών του αγίου όρους υπάρχουσι, μεταξύ των 12 κωμών, το θέρος μάλιστα ο περιηγητής βλέπει μετά θαυμασμού την αφθονίαν των Δημητριακών θεριζομένων υπό νεανίδων Ελληνίδων, Σλαβίδων και Αθιγγανίδων, κατερχομένων εκ των ορεινών χωρίων του μικρού Ορβήλου 10 ημερών δρόμον προς θερισμόν, διασκεδαζούσας μετά των συγγενών των εν ήχοις αυλών και ασκών, κάιδας χωρεύουσαι καθ' εσπέρας και κοιμώμεναι εν υπέθρω, εργαζόμεναι προς συγκομηδήν των καρπών της γης εις τας αποθήκας των Μετοχίων... Και τις δύναται ν' αρνηθή την αγιωσύνην των καλογήρων τούτων; Και όμως εγώ πιστεύω ότι υπάρχουσιν άγιοι· και ενθυμίζω το ρητόν "on y soit qui mal pense" Μηδείς έσω φαύλα φρονών... Οδός ευθεία.

61. Κρομύδι 1 ώρ. από Βάλτα 50 οικογ. και Φανόν 1 ώρ. Δς. εις το ακρωτήριον Άγιος Γεώργιος, ον ουδόλως εσημείωσαν εις τον χάρτην του επιτελείου του 1878. Έχει όρμον εις ον εισέρχωνται τα πλοία εν καιρώ νυκτός οδηγούμενα υπό του φανού, η οδός ομαλή έως

62. Φούρκα 1 ώρ. από Κρομύδι με 50 οικογ. η οδός κατάρρυτος και κατάφυτος μέχρι κώμης.

63. Καλάνδρας 1 ώρ. από Φούρκα και 1/4 από της θαλάσσης, κείται εις τας ΒΔς. υπορείας λόφου με 100 οικογ. και τα μετόχια Χιλινδαρίου και των Ιβήρων· η οδός ομαλή· έως

64. Ερίπεια Μένδης 1 ώρ. από Καλάνδρα και πλησίον κείται το ακρωτήριον Κασσάνδρα με φανόν μέγαν, εις την είσοδον του Θερμαϊκού, έχει θέαν τερπνήν άντικρυ του Πηλίου, Ολύμπου και Πιερείων ορέων.

65. Ποσείδιον 2 ώρ. από τα ερείπεια 50 οικογ. Ελλ.

66. Κασσανδρινό χωρίον με 70 οικογ. γνησίας Κασανδρινάς 2 ωρ. από Ποσείδιον η οδός ομαλή έως

67. Τσάπρο 1 1/2 ώρ. από Κασανδρινό 40 οικογ. Χρ.

68. Αγία Παρασκευή 2 ώρ. από Τσάπρο, 60 οικογ. Ελληνικάς.

69. Ακρωτήριον Παλλιούρη 2 ώρας από Αγίαν Παρασκευήν.

70. Παλλιούρη χωρίον 3 ώρ. από Αγία Παρασκευή 100 ψ.

71. Καψοχώρι 2 ώρ. από Παλλιούρη επίνειον με 80 οικογενείας Χρ.

72. Πολυχρόνι 2 ώρ. από Πολυχρόνι όρμος με 80 οικογ.

73. Παζαράκι 2 ώρ. από Πολυχρόνη, όρμος 80 οικογ.

74. Άθητος 2 ώρ. από Παζαράκι με 2 όρμους 99 οικ,

75. Ξηροπόταμο 1/2 ώρ. από Άθητον, όρμος με 30 οικογενείας Χρ. Ελλ.

76. Μετόχι του Αγίου Παύλου 2 ώρ. από Ξηροπόταμο.

77. Πινάκα 1 ώρ. από Μετόχι Αγίου Παύλου.

78. Μετόχι Δοχειαρίου 1 ώρ. από Πινάκα.

79. Μετόχι Βατοπεδίου 1 ώρ. από Μ. Δοχειάριον.

80. Ερείπια Κασσάνδρας 1 ώρ. από Μετόχιον Βατοπεδίου.

81. Μετόχιον αγίου Διονυσίου 8 ώρ. ερείπια Κασσάνδρας και Ποτιδαίας επίσης με 20 οικογ. γεωργών Ελλ.

82. Σουφουλάρη 1 ώρ. από Μετόχιον του Αγίου Διονυσίου 50 οικογ. Ελλ. με δάσσος ελαιοδένδρων και πηγή ψυχρού ύδατος και καθαρωτάτου, αμπελοκήπους και λοιπά.

83. Καρυά 2 1/2 ώρ. από Σουφαλάρη με 40 οικίας λιθοκτίστους στερεάς ως φρούρια είτα το

84. Μετόχιον του αγίου Παύλου 2 ώρ. από Καρυά, η οδός προσκολάτε εις τας υπορείας του Βερτίσκου ή Δισσώρου εις έδαφος ανώμαλον, αφίνουσα εκατέροθεν χωρία με 3 και 5 οικίας 10 και περισσοτέρας, οίον το Τσουμπάτι, με 15 οικίας, η οδός φθάνει εις οροπέδιον του όρους Χορτιάτη και βαίνει εις

85. Σέδες 2 ώρ. από Μετ. αγίου Παύλου με 30 οικίας.

86. Καπτσιλέρ 1 ώρ. από Σέδες με 80 οικίας Χρ.

87. Θεσσαλονίκη 1 ώρ. από Καπτσιλέρ 13 εκ Κασσανδρείας, Ολύνθου και Πόρτας, αφ' ης αρχίζει η Επαρχία της Καλομοιργιάς ονομασθείσα ούτω ως το καλλίτερον μέρος της Χαλκιδικής, το πλέον πυκνώς κατωκημένον και πλέον καλλιεργημένον, γέμων χωρίων και μετοχίων. Ηνωμ. μετά της Κασσάνδρας αποτελεί επαρχίαν πολιτικήν και εκκλησιαστικήν Μητρόπολιν Κασσανδρείας, έχουσαν έδραν την Όλυνθον [;]. Εσχάτως έμαθον ότι η πύλη ήνωσε τας δύω επαρχίας Κασανδρείας, Σιθωνίας και Χάσικα με έδραν το Πολύγυρον, εις επτά Δήμους=Ναχιγιέδες διαιρουμένην, μ' έδραν αρχών και Μητροπόλ.

33. Από Θεσσαλονίκης δια Παζαριάς μέχρι Καρυών ωρ. 41.

.........

4. Ραβάνα 1 ώρ. από Μελισσουργοί 200 οίκων εκ των σιδηροκαυσίων Μαντεμοχωρίων του χρυσούχου Δισσώρου όρους, έχει διασταύρωσιν διαφόρων οδών, α) εις

5. Ζαγγλίβερη 1 1/2 ώρ.από Ραβάνα με 200 οίκους επί υπορείας παραποταμίου κατερχομένου από Ασάνα χωρίου 1 ώρ. μακρά και χυνομένου εις την Βόλβη=Βεσίκα.

6. Παζαριά 2 ώρ. από Ζαγγλίβερη κωμόπολις 500 οίκων, πρωτεύουσα της Επαρχίας Μαδεμοχωρίων, μετά την πυρπόλησιν του Μαχαλά το 1821· δι' ο οι Τούρκοι επυρπώλησαν εις όλην την Χαλκιδικήν 6,000 κτίρια, κείται πλησίον των ερειπίων της β'. Απολλωνίας, διότι 3 Απολλωνίαι ήσαν εν τη Χαλκιδική· έχει επαρχιακήν διοίκησιν Καϊμακάμη, Κατήν και επίτροπον του Επισκόπου Ιερισσού, συμβούλιον Επαρχιακόν από το 1860 συστηθέν, τον Μαδεμαγάν επίτροπον του Υπουργείου των Οικονομικών, έφορον των προσόδων των εκ των μετάλλων, άτινα τα πάλαι ήσαν χρυσός και άργυρος, ήδη δε χαλκός, σίδηρος, μόλυβδος κλπ.

7. Σασσαρίνη 1 ώρ. από Παζαριά με 50 οίκους Ελλ.

8. Σταυρός 2 ώρ. από Σασαρίνη με 160 οίκους, επί των ερειπίων της πόλεως Σταγείρων = Σταγρών = Σταυρόν.

9. Λυψάδα 2 ώρ. από Σταυρόν με 80 οίκους ερείπιον αρχ. Ολυμπιάδος.

10. Στρατώνη 4 ώρ. από Λυψάδα με 100 οίκους ερείπια αρχ. Στρατινίκης, η οδός ομαλή εις

11. Ιερισσόν 5 ωρ. από Στρατώνη αρχ. Άκανθος με 500 οικίας. Έδρα Επισκόπου και αρχών πολιτικών.

12. Δερβένη αγίου όρους 4 ώρ. από Ιερισσόν, έως

13. Καρυάς 10 ώρ. από Δερβένη όρα το 31 και 32 Δρομ.

34. Από Θεσσαλονίκη δια Γαλατίστης και Ιερισσού έως Καρυών ώρ. 36.

1. Βασιλικά 4 ώρ. από Θεσσαλονίκης, όρα το 32 δρομολόγιον.

2. Μονή Αγίου Αθανασίου [Αγίας Αναστασίας;] 1 ώρ. από Βασιλικά αριστερόθεν της οδού.

3. Γαλάτιστα 1 ώρ. από Μονήν, 6 από Θεσσαλονίκης, κωμόπολις 400 οίκων με θρόνον επισκόπου Αρδαμερίου και Γαλατίστης, και του Επάρχου Καϊμακάμη όστις τώρα εδρεύει εις Πολύγυρον, διοικών την Σιθωνίαν και τα χάσικα 16 χωρία και 8 = 24 και τα της Κασσάνδρας. Έχει κτίρια στερεά και οχυρώς οικοδομημένα εναντίον εξωτερικών προσβολών, εις θέσιν άποπτον, επί των Μν. υπορειών του Δυσσώρου ένθεν πηγάζουσιν άφθονα ύδατα· οι κάτοικοι διασώζουσι πολλάς αρετάς των αρχαίων Ελλήνων και είνε περίφημοι δια την μαχιμότητά των, διακρινόμενοι με το επίθετον Γιανίτσαροι, ως υπηρετήσαντες εις τα τάγματα των Γιανιτσάρων, όταν ήσαν δεκτοί οι χριστιανοί, τινές μάλιστα εξ αυτών διέπρεψαν δια την ανδρείαν των· ήδη όμως οι Έλληνες της Χαλκιδικής είνε απαίδευτοι, διότι τα σχολεία δεν επροχώρησαν εις τας κώμας ταύτας προς φωτισμόν, αν και είνε γείτωνες των Θεσσαλονικέων· η οδός διευθύνεται Ας. επί κοιλάδος 3 ωρών μήκους 1 ώρ. πλάτους μεταξύ των ορέων Δυσσώρου και Κισίου και βαίνει επί της υπορείας και φθάνει εις

4. Νεοχώρι, Νοβοσέλο, Αλβ. Νίτσι Τουρκ. Εβλέν 2 ώρ. από Γαλάτιστα με 40 κτίρια Ελλ. εντός κοιλάδος και τερπνών λόφων, δι' ων η οδός διέρχεται πυκνά δάση, κελαϊδούντων πτηνών, διασκεδαζόντων την μονοτονίαν του περιηγητού όστις σπανίως βλέπει ανθρώπους εις τας οδούς, δια την μεγάλην λειψανθρωπίαν.

5. Λαρύγγοβα 4 ώρ. από Νίτσι-Εβλέν με 300 κτίρια οχυρά, επί θέσεως τερπνής, εις τας Ας. υπορείας μιας των κορυφών του Κισσίου, διαιρούμενα αφ' ενός ρεύματος όπερ καθιστά έφορον [sic] την γονιμότητα της γης, εξ ης ευημερούσιν οι κάτοικοι, όμοιοι της Γαλατίστης κατά την γενναιότητα και την απαιδευσίαν· η οδός βαίνει Ας. φθάνει εις ελλειψοειδή κοιλάδα μιας ώρας πλάτος, κειμένην επί τινός κορυφής του Κισσίου, καλουμένην Τσαΐρια περιβαλομένην πανταχόθεν υπό καταφύτων λόφων, παρέχουσαν σκηνογραφικήν θέαν σπανίας καλλονής, οχυρωθείσα δε παρέχει εμπόδιον εις την διάβασιν εχθρού, είτα

6. Μαχαλάς 4 ώρ. από Λαρίγγοβα με 20 οίκους Τούρκων, από 500 όπου είχε προ του 1821 και ήτο πρωτεύουσα πολιτική της επαρχίας Μαδεμοχωρίων η αντικατέστησεν η Πατζαρία, είτα οδός ευθεία εις

7. Ίσβορον 1 ώρ. από Μαχαλά, 3 ώρ. από Τσαΐρια, 5 από Λαρίγγοβο, 13 από Γαλάτιστα, 19 από Θεσσαλονίκης, κώμη ορεινή και θερινή έδρα του Επισκόπου Ιερισσού και Αγίου Όρους, επί των Μν. κλιτύων του Κισσίου έχει θέαν ωραίαν εις το Αρχιπέλαγος. Έχει 100 κτίρια Ελλ. εις τα πέριξ ίχνη μεταλείου αργύρου, η οδός διέρχεται το Κοκκινόρευμα και καθισταμένη γραφικωτάτη διευθύνεται προς Μν. εις

8. Στρατωνί(κη) 8 ώρ. από Ίσβορον με 50 οικίας, επί των ερειπίων της αρχ. Στρατώνης παραλίας και εμπορικής· η οδός παραλία διευθύνεται προς τας εκβολάς του Κοκκίνου ρεύματος διέρχεται αυτό και μετά 1 ώρ. διευθύνεται εις

9. Ιερισσόν 3 ώρ. από Στρατώνι(κη), 6 από Ίσβορον, 11 από Λαρίγγοβο, 17 από Γαλάτιστα, 23 από Θεσσαλονίκης.

10. Δερβένι Αγίου Όρους 4 ώρ. από Ιερισσόν.

11. Καρυαί 10 ώρ. από Δερβένη.

35. Από Θεσσαλονίκης δια Πολυγύρου εις Καριάν ώρ. 36

1. Γαλάτιστα 6 ώρ. από Θεσσαλονίκης όρα το 33 Δρομ.

2. Ριζιτνίκα [Άγιος Πρόδρομος] 2 ώρ. από Γαλάτιστα με 40 οικογενείας Ελλ.

3. Πολύγυρος 2 ώρ. από Ριζιτνίκα αρχ. Απολλωνία η πρώτη Χαλκιδική, διότι, ως είρηται ήσαν 3 Απολλωνίαι Χαλκιδικαί, είνε κωμόπολις 500 οικογενειών Ελλ. Χριστ. και 200 Τουρκικών, έδρα Καϊμακάμη διοικητού των 8 κωμών της Σιθονίας και 16 κωμών χάσικων, Κατή και του Μητροπολίτου Κασανδρείας, πόλεως το πάλαι ακμαίας νυν δε ταπεινής μετά το 1821. Έχει επαρχιακόν συμβούλιον, Σχολεία δημοτικά και Ελληνικά αρρένων και Θηλέων, έχει μέλλον να γίνη η πρωτεύουσα πόλις της Χαλκιδικής όλης, δια την εις τα γράμματα πρόοδον και την φιλοπονίαν των κατοίκων και την ευφορίαν των γαιών, δι' ων ευπορούσιν αρκούντων αι 5,000 ψυχαί. Έχει δύω οδούς δια τον Άθωνα ων η μία Βς. επί του Κισσίου.

4. Κερατιά 1 ώρ. από Πολύγυρον με 40 οικογ. Ελλ.

5. Καγιατίνη 1 ώρ. από Κερατιά 30 οικογ. Ελλ.

6. Ραβίακα ή Ρεβήκα 2 ώρ. από Καγιατύνη 60 οίκους.

7. Ιερρισσός 5 ώρ. από Ραβιάκα γνωστή ήδη.

8. Δερβένι Άθωνος 4 ώρ. απόΙερισσόν.

9. Καρυαί 10 ώρ. από Δερβένι.

36. Από Πολύγυρον έως Καρυών ώρ. 20

1. Πολύγυρος, κέντρον διαφόρων οδών, η β'. δια τον Άθωνα διευθύνεται Μς. εις τας υπορείας του Κισσίου.

2. Καλύβια 2 ώρ. από Πολυγύρου 40 οίκους Ελλ. Έχει άντικρυ 1/2 ώρ. επί ρεύματος το χωρίον Κριμάνη.

3. Μελαγγίτσι 1 1/2 ώρα από Καλύβια 80 οίκους Ελλ. Έχει άντικρυ το χωρίον Βραστανίστικα με 80 οίκους Ελλ.

4. Πυργαδάκια 2 ώρ. από τα δύω χωρία 85 οικ. Ελλ.

5. Δέρβενη Άθωνος 4 ώρ. από Πυργαδάκια.

6. Καρυαί 10 ώρ. από Δερβένι.

37. Από Θεσσαλονίκης δια Γαλατίστης και Παζαριάς έως Σέρραι ώρ. 25.

1. Γαλάτιστα 6 ώρ. από Θεσσαλονίκης η οδός προεγράφει 33 Δρ. εντεύθεν διέρχεται την περιγραφείσαν κοιλάδα ανέρχεται δι' ελικοειδούς οδού zig-zag την Μς. πλευράν του Δυσσώρου και φθάνει εις έν ύψωμα 1042 πόδας υπεράνω της κοιλάδος ένθεν βλέπει τον Όλυμπον, τον Κίσσαβον και το Πήλιον και κατέρχεται εις το χωρίον.

2. Οσμανλή 3 ώρ. από Γαλάτιστα με 40 οικογ. Τουρκικάς.

3. Παναγιά 1 ώρ. από Οσμανλή 50 οικογ. τουρκικάς.

4. Βρωμόσατα 1 ώρ. από Παναγιά με 50 οίκους Τουρκικούς.

5. Πορταργιά 1 ώρ. από Βρωμόσατα 50 οίκους Ελλ.

6. Άγιος Μάμας = Όλυνθος 1 ώρ. από Πορταριά 100 οικ. τούρκων.

7. Πόρτα = Κασσάνδρα 2 ώρ. από Άγιον Μάμα 50 οικ. Χ.

.......