Η χλωρίδα της Χαλκιδικής (Ιωάννη Πολίτη)

Η Χαλκιδική, όπως και ολόκληρη η Ελλάδα, διαθέτει πλούσια πανίδα και χλωρίδα και αποτελεί φυσικό καταφύγιο πολλών ζώων που διαβιούν σε ξηρά και θάλασσα. Σχετικά με την χλωρίδα της, έχουν γίνει αρκετές μελέτες, μία από τις οποίες θα παρουσιάσουμε στη συνέχεια.

Μία από αυτές τις μελέτες έχει δημοσιευθεί το 1953 στο περιοδικό σύγγραμμα της Ακαδημίας Αθηνών "Πραγματείαι της Ακαδημίας Αθηνών", στον 19ο Τόμο της. Τιτλοφορείται "Contribution a l' étude de la flore de la Chalcidique" και συγγραφέας της είναι ο Ιωάννης Πολίτης. Η πραγματεία αυτή είναι γραμμένη στα γαλλικά.

Μετά από μια σύντομη παράθεση όλων των ξένων περιηγητών που πέρασαν από την Χαλκιδική, καταγράφοντας πληροφορίες για την πανίδα της, παραθέτει ένα σύντομο χρονικό της έρευνάς του:

"Έχοντας την επιθυμία να συμβάλλουμε στην γνώση της ελληνικής χλωρίδας, επισκεφθήκαμε το 1921 το εσωτερικό της Χαλκιδικής, τις ακτές της χερσονήσου του Άθωνα, το όρος Σύμβολον και τις υπόλοιπες περιοχές της ανατολικής Μακεδονίας, οι οποίες δεν έχουν εξερευνηθεί πολύ μέχρι σήμερα. Στην ετήσια αναφορά του Πανεπιστημίου Αθηνών (1925) εκδόσαμε μία μελέτη για τις θαλάσσιες άλγεις τις οποίες συλλέξαμε στις ακτές της χερσονήσου του Άθωνα. Επιφυλασσόμενοι του δικαιώματος να δημοσιεύσουμε σύντομα τα αποτελέσματα των ερευνών μας για την χλωρίδα της Μακεδονίας, αρκεστήκαμε στο να απαριθμήσουμε τα φανερόγαμα και τα κρυπτόγαμα που συλλέξαμε κυρίως από το εσωτερικό της χερσονήσου της Χαλκιδικής.

Φτάσαμε στις 6 Ιουνίου του 1921 στον Ταξιάρχη (Λόκοβα), χωριό που βρίσκεται στο εσωτερικό της Χαλκιδικής, στους πρόποδες του όρους Χολομώντα, και εξετάσαμε τις πρώτες ημέρες την χλωρίδα στην περιοχή του χωριού αυτού. Στις 10 Ιουνίου πήγαμε στην συνέχεια στον Πολύγυρο. Στις 14 Ιουνίου μαζέψαμε βότανα στο όρος Χολομώντα. Στην επιστροφή μας στον Ταξιάρχη εξερευνήσαμε διάφορες περιοχές του χωριού. Στις 22 Ιουνίου φύγαμε από εκεί και διασχίζοντας το όρος Χολομώντα, φτάσαμε στη συνέχεια στην Αρναία, όπου μείναμε μέχρι τις 5 Ιουλίου, εξερευνώντας την γύρω περιοχή. Στις 3 Ιουλίου διοργανώσαμε μία εκδρομή στο χωριό Βαρβάρα και επιστρέψαμε την ίδια ημέρα στην Αρναία (Λιαρίγκοβα), όπου μείναμε για λίγες ημέρες, μελετώντας την χλωρίδα της γύρω περιοχής, κατευθυνόμενοι στην συνέχεια στην Στρατονίκη (Ίσβορο). Στις 6 Ιουλίου περάσαμε την ημέρα εξερευνώντας την χλωρίδα στα περίχωρα και στις 7 Ιουλίου πήγαμε στον Αργυρόλοφο (Στρεμπενίκο). Μετά την επιστροφή μας στην Στρατονίκη, όπου ταξιθέσαμε την συλλογή μας, πήγαμε στο μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας, όπου εγκατασταθήκαμε για να εξερευνήσουμε τα περίχωρα. Τελικά, στις 16 Ιουλίου επιστρέψαμε στην Θεσσαλονίκη".

Όπως καταλαβαίνουμε η αποστολή, που είχε σταλεί το καλοκαίρι του 1921, εξερεύνησε μεγάλο τμήμα της κεντρικής και βόρειας Χαλκιδικής, συλλέγοντας δείγματα φυτών. Πιο συγκεκριμένα, όπως πληροφορούμαστε στη συνέχεια, πήραν δείγματα από τα χωριά: Ταξιάρχη, Παλαιοχώρι, Βαρβάρα, Αρναία, Στρατονίκη, το όρος Χολομώντα, Αγία Αναστασία, Πολύγυρο, Στρατώνι, Παλαιόκαστρο, Πραβίτα, Άγιο Πρόδρομο, την περιοχή Αργυρόλοφο, Γαλάτιστα. Μάλιστα κατέγραψαν και μερικά τοπωνύμια χωριών, κυρίως στον ορεινό όγκο του Χολομώντα.

Εμείς, παρακάτω, θα παραθέσουμε τα ονόματα των φυτών που καταγράφηκαν στον Άγιο Πρόδρομο, συνοδευόμενα από φωτογραφίες που προσθέτουμε εμείς, μια και από μόνα τους τα επιστημονικά αυτά ονόματα - τουλάχιστον τα περισσότερα - δεν σημαίνουν τίποτε. Φυσικά υπάρχουν και αρκετά στα οποία δεν αναφέρεται το σημείο που βρέθηκαν. Προφανώς η διάδοσή τους θα ήταν ευρεία, όπως πολλά φυτά τα οποία υπάρχουν στο χωριό μας και δεν αναφέρονται.

Άγιος Πρόδρομος

Σπερματόφυτα

Trigonella corniculata

Turgenia latifolia

Conium maculatum [Το γνωστό μας μάκο]

Erigeron canadensis

Inula britannica

Centaurea salonitana

Carlina graeca

Xeranthemum foetidum

Xanthium strumarium

Heliotropium europaeum

Crozophora tinctoria

Salix alba [Κλαίουσα ιτιά]

Salix purpurea [Ιτιά]

Eragrostis megastachya

Μύκητες

Uromyces scrofulariae

Puccinia helianthi

Πάρτυ Νεολαίας Αγίου Προδρόμου

Ο Κλήδονας

Εφημερίδα: Μακεδονία
Φύλλο: 15414
Ημερομηνία: 22 Ιουνίου 1958

Ο Κλήδονας - Πανάρχαιον έθιμον

Λείψανον της λατρείας του ηλίου

Ο ΟΜΗΡΟΣ ΤΟΝ ΑΝΑΦΕΡΕΙ. - ΚΑΙ Ο ΑΙΣΧΥΛΟΣ ΕΙΣ ΤΟΝ "ΠΡΟΜΗΘΕΑ ΔΕΣΜΩΤΗ". - ΚΛΗΔΟΝΙΣΜΟΣ ΕΛΕΓΕΤΟ Ο ΔΙΔΟΜΕΝΟΣ ΧΡΗΣΜΟΣ. - ΕΙΣ ΤΗΝ ΣΜΥΡΝΗΝ ΚΑΙ ΤΗΝ ΡΩΜΗΝ ΥΠΗΡΧΕ ΤΟ ΕΘΙΜΟΝ. - ΠΩΣ ΠΡΟΗΛΘΕ ΤΟ ΠΗΔΗΜΑ ΤΗΣ ΦΩΤΙΑΣ.

Ο κλήδονας είναι πανάρχαιο έθιμο. Το γνωρίζομε από τον Όμηρο και τη Ρώμη ως ένα μέσο μαντικής χαριτωμένο. Στους αρχαίους πραγματικά μάντευαν από τις τυχαίες φωνές, τους τυχαίους λόγους ωρισμένες περιστάσεις. Αυτές οι φωνές είχαν θέση χρησμών. Υπήρχαν μάλιστα, όπως στη γενική μαντική, και μάντεις που λέγονταν κληδονιστές ή κληδονιστικοί, επιτήδειοι να εξηγούν τις μαντείες "από κληδόνων" - φωνών δηλαδή - όπως υπήρχαν και εκείνοι που εξηγούσαν τους οιωνούς, τα ονείρατα κλπ.

Κληδονισμός και σήμερα κλήδονας λέγονταν ο χρησμός που δίδονταν μ' αυτού του είδους την μαντική. Στον καιρό του Ομήρου πολύ τον μεταχειρίζονταν τον κλήδονα. Τον αναφέρει δυο φορές. Οι ποιητές επίσης τον μεταχειρίζονταν. Ο Αισχύλος στον "Προμηθέα Δεσμώτη", αναφέρει τον κλήδονα με όσα λέγει στο χορό των ωκεανίδων νυμφών:

Τρόπους δε μαντικής εστοίχισα

κάκρινα πρώτος εξ ονειράτων α χρη

ύπαρ γενέσθαι κληδόνας δε δυσηκρίτους

εγνώρισ' αυτοίς...

Θα ημπορούσε κανείς πολλά να δώση δείγματα από τ' ανέκδοτα των αρχαίων κληδονίσματα, αλλ' αυτά είναι αρκετά.

Την μαντική λοιπόν αυτή "την από κληδόνων" σε πλείστες πολιτείες ελληνικές, χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι. Στη Σμύρνη, στη Ρώμη υπήρχε το έθιμον αυτό και τ' αναφέρουν οι συγγραφείς. Υπήρχε και την βυζαντινή περίοδο, αλλά ο Χρυσόστομος κατακρίνει τους κληδονισμούς, τους οιωνισμούς, τις μαντείες, τις επωδές, τις γητειές και τα παρόμοια απορρίπτοντάς τα ως δεισιδαιμονίες.

Ο σημερινός κλήδονας είναι πανελλήνιο έθιμο. Στη Θράκη, Μακεδονία, Θεσσαλία, Στερεά, Νησιά, Κρήτη και Πελοπόννησο παντού τελείται το έθιμο με φωτιές και πηδήματα. Τόσον ωραίο είναι το έθιμο ώστε έχουμε και περιηγητικά κείμενα του 18ου αιώνος, που περιγράφουν το ποιητικό τούτο έθιμο με ευλάβεια, περισώζοντας και ανάλογα δίστιχα. Στο Voyage Litteraire en Grece 1775 έχουμε ένα τέτοιο κείμενο. Σαν να 'ναι γραμμένο σήμερα "Την παραμονή της ωρισμένης ημέρας, για τον κλήδονα, δυο κόρες μαζεύουν από την ομήγυρη που πρόκειται να συμμετάσχη, από ένα μικρό αντικείμενο... κλπ". Νομίζεις διαβάζοντάς το πως βρίσκεσαι σε σημερινή τελετή του εθίμου. Ο Γάλλος περιηγητής μαγευμένος εκθειάζει το έθιμο ως πολύ ποιητικό και χαριτωμένο.

Η γιορτή αυτή συμπίπτοντας με το θερινό ηλιοστάσιο φαίνεται πως κι αυτή είναι λείψανο της παλαιοτάτης λατρείας του ηλίου, γιατί σε πολλά μέρη τη λένε "Τ' Αγιαννιού του λιοτροπιού". Σ' όλη την Ελλάδα, στο πανελλήνιο, συνηθίζουν να ανάβουν πολυπληθείς πυράς, που πηδούν πάνω τους παιδιά, νέοι, νέες, γέροντες, είτε χορεύουν ψάλλοντας διάφορα τραγούδια. Τούτο γίνεται όπως ξέρουμε σ' όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς. Αυτή η διάδοση του εθίμου και σε λαούς, που συναμεταξύ τους διαφέρουν στην καταγωγή και τις παραδόσεις, καταδείχνει πως το έθιμο είναι πανάρχαιο. Το πήδημα της φωτιάς προήλθε από τη γνώμη ότι "τα συμβαίνοντα αυτοίς δυσχερή κατακαίεσθαι και ετέροις αγαθοίς επιτυγχάνειν". Ο Ζωναράς αποκαλεί τις αναπτόμενες φωτιές και τα πηδήματα "έθη ελληνικά τε και εθνικά". Ο Βαλσαμών τ' ανάγει στους Έλληνας και Ιουδαίους. Ο Οβίδιος μαρτυρεί πως στην επέτειο της κτίσεως της Ρώμης, περνούσαν τα ζώα τα σπιτικά πάνω από φωτιές για να τα φυλάξη από δυστυχήματα. Οι Χαναναίοι κατά τη Βίβλο άναβαν φωτιά και την πηδούσαν για να καθαριστούν, όπως και σήμερα, αυτά τα βεβαιώνει ο Ν. Πολίτης στα "Σύμμικτά" του.

Σήμερα ο κλήδονας είναι πανελλήνιο έθιμο γνωστότατο και κοινότατο μέσο μαντικής για τα κορίτσια, που επιζητούν να μαντεύσουν κάθε τέτοια εποχή τη μελλοντική τους ευτυχία, κυρίως την αποκάτάστασή τους και το γάμο τους. Και γίνεται το έθιμο αυτούσιο παντού στις 23-24 Ιουνίου, όπως το ξέρουμε.

Έτσι βγάζοντας τα σημάδια από το αγγείο εκφωνούνται δίστιχα ιαμβικά, που αποκαλύπτουν τους πόθους και τις επιθυμίες των κοριτσιών για το μέλλον. Σε κάθε βγάλσιμο του σημαδιού και την εκφώνηση του δίστιχου, αναζητούνται συμπεράσματα ανάλογα με την προτίμηση της κάθε μιας. Ο κάτοχος του σημαδιού βγαίνει ευχαριστημένος ή λυπημένος ανάλογα με το δίστιχό του. Μια γεροντοκόρη μπορεί ν' ακούση τα εξής:

- Έναν καιρό ήμουν άγγελος

τώρα αγγελε΄θουν άλλοι

στις βρύσες πό' πινα νερό,

τώρα το πίνουν άλλοι.

Μια απελπισμένη που καταριέται μπορεί ν' ακούση το εξής:

- Βουνά μην πρασινίζετε

και δέντρα μην ανθείτε

αν μαραθή η αγάπη μου

και σεις να μαραθήτε.

Τα δίστιχά μας που είναι χιλιάδες χιλιάδων, τα κατέταξεν ο Ν. Πολίτης και τα χώρισε σε παινέματα, σ' ερωτικά, της αγάπης, σ' αλληγορικά, σε καημού και βασάνων, σε κατάρας, σε τεχνάσματα αγάπης, σε γνωμικά κλπ. Η συλλογή τους, που είναι κολοσσιαία, αποτελεί ένα θησαυρό ανεκτίμητο, απ' όπου αναδείχνεται η ποιητική διάθεση του λαού μας, η ποιητική έξαρση και ενέργεια και γλωσσοπλαστική αρετή μας.

- Δεντρί του παραδείσου

είναι το μπόγι σου

και της κανέλλας τ' ανθί

το σόγι σου.

- Ώμορφα παλληκάρια μου

τη νειότη σας χαρήτε

γιατί θα 'ρτ' ένας καιρός

και θα τη στερηθήτε.

Η μοσχοβολιά του ποιητικού περιβολιού του ελληνικού λαού δεν έχει αντίκρυσμα, όπως και η μετρική και η ρυθμική εντέλεια.

Καλοκαιρινή εκδήλωση των "Αηδονιών"