Επιστολή του παπαΑστερίου Γραμμένου από τα Ρεσετνίκια προς τον Δημήτριον Κοντορέπα στην Θεσσαλονίκη (13/2/1906)

Είναι γνωστό σε όλους όσους ασχολούνται με την μελέτη ιστορικών τεκμηρίων, πόσο δύσκολη, χρονοβόρα και πολλές φορές ανέφικτη είναι η εύρεση και η εξέτασή τους. Πολλές φορές χρειάζεται να διαβάσει κανείς χιλιάδες έγγραφα για να βρει μία πληροφορία, ένα όνομα, μία ημερομηνία. Και μετά αρχίζουν τα δύσκολα: η εξακρίβωση της εγκυρότητας και της βαρύτητας της πληροφορίας, η αντιπαραβολή με άλλα στοιχεία της ίδιας περιόδου, η επεξεργασία, η δημοσιοποίηση κτλ. Έτσι, όταν ένα τεκμήριο σου προσφέρεται απλόχερα και με γενναιοδωρία, δεν έχεις παρά να το δεχτείς με ευγνωμοσύνη και περίσσια χαρά.

Πρόσφατα επικοινώνησε μαζί μου ο κ. Χρήστος Καββαδάς, ιδιοκτήτης καταστήματος παλαιών βιβλίων (www.old-books.gr) και διαχειριστής του πολύ αξιόλογου ιστολογίου "Νήσος Λευκάς". Με πληροφόρησε ότι στο ιστολόγιό του, κατά καιρούς ανεβάζει αρχειακό υλικό - το οποίο προέρχεται από την προσωπική συλλογή και αυτή του γιου του Νέστορα - και το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ελεύθερα για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Παλαιότερα είχε ανεβάσει αρχειακό υλικό από το αρχείο της γνωστής οικογενείας Κοντορέπα της Θεσσαλονίκης. Τακτοποιώντας το σχετικό αρχείο, εντόπισε μεταξύ άλλων και μία επιστολή του παπα-Αστέριου Γραμμένου από τα Ρεσετνίκια προς τον Δημητράκη Κοντορέπα. Θέλησε λοιπόν να μοιραστεί μαζί μας αυτή την επιστολή, και μάλιστα εξέφρασε την επιθυμία να την αναρτήσουμε πρώτα στο δικό μας ιστολόγιο και μετά στο δικό του, θεωρώντας ορθά ότι θα ενδιέφερε άμεσα τους κατοίκους του Αγίου Προδρόμου και της Χαλκιδικής γενικότερα. Συγκινήθηκα! Ένας τέτοιος θησαυρός να σου έρχεται έτσι απρόσμενα, δεν μπορεί παρά να είναι Θεού δώρο.

Παρακάτω παρατίθενται τόσο το κείμενο (μεταγραφή και πρωτότυπο), όσο και κάποιες πολύ εύστοχες σημειώσεις του κ. Καββαδά για την επιστολή. Τέλος παραθέτουμε κι εμείς κάποιες επιπλέον υποσημειώσεις επί του θέματος. Θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Καββαδά και από τις σελίδες αυτού του ιστολογίου για την αμέριστη προσφορά του.

Καλή ανάγνωση!

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Εν Ρεσετνικίοις τη 13η Φεβρουαρίου 1906

     Φίλτατε Δημήτριε¹ και λίαν μοι αγαπητέ,

     Εις Θεσσαλονίκην

    Δια ταύτης μου πληροφορείσθε ότι χάριτι θεία υγιαίνω, επίσης και υμάς εύχομαι εν Υψίστω όπως με υγείαν διέλθητε και την απ’ αρχής αγίαν και μεγάλην Τεσσαρακοστήν και μετά χαράς ενδομύχου προσκυνήσαι  την αγίαν και λαμπροφόρον Ανάστασιν του Κυρίου και Θεού και Σωτήρος ημών Ιησού Χριστού.

    Επί τούτοις δε φέρω ειδήσεις χαροποιάς προς υμάς, δια την ανέγερσιν της από καιρού αποτεφρωθείσης ημών Σχολής², ότι άπασα η Κοινότης συναισθανθείσα την έλλειψιν μεγίστων απολαύσεων και συνεδριάσασα εξέλεξεν Αντιπρόσωπον προς ανοικοδόμησιν αυτής τον αξιότιμον κύριον Εμμανουήλ Ι. Βατζόλα³, όστις γνωστός τυγχάνει υμίν, και αμέσως προέβημεν εις ενέργειαν, εξήχθη Κυβερνητικόν Διάταγμα ήτοι άδεια προς εξαγωγήν της ξυλικής ύλης, και μετά το Πάσχα θα αρχίση το κτήριον, όθεν παρακαλείσθε υπ’ εμού και εκ μέρους της κοινότητος όπως ενεργήσητε την συνδρομήν προς συλλογήν εράνων.

    Διατελώ μεθ’ υπολήψεως και αγάπης πολλής

    ο υμέτερος Παπά Αστέριος Γ. Γραμμένος⁴

                                     διάπυρος ευχέτης.

-----------------------------------------------------------------------------------------------

Σχόλια κ. Χρήστου Καββαδά

Σημείωση: Την επιστολή στέλνει ο παπαΑστέριος των Ρεσετνικίων στον Δημήτριον [=Δημητράκη] Κοντορέπα, στην Θεσσαλονίκη. Ο Δημητράκης Κοντορέπας ήταν ο μόνος άρρην απόγονος της παλαιάς οικογενείας Κοντορέπα, υιός του Αλεξάνδρου Κοντορέπα. Οι άλλοι δύο αδελφοί του Αλεξάνδρου, ο Γεώργιος και ο Κωνσταντίνος ήταν άκληροι, όπως άκληρος έμεινε και η θεία του Δημητράκη Κοντορέπα - η Ολυμπία Κοντορέπα - η οποία εργάσθηκε ως νηπιαγωγός στον Πολύγυρο κατά το σχολικόν έτος 1875-1876. Η μικρότερη αδελφή Κοντορέπα, η Αικατερίνη – νηπιαγωγός – παντρεύτηκε τον Κ. Χριστοδούλου και έκαμαν δύο τέκνα, την Άννα και τον Νικόλαο. Η παρουσία της οικογενείας Κοντορέπα - κυρίως της Ολυμπίας , του αδελφού της ιατρού Κωνσταντίνου και του ανεψιού των Δημητράκη - κατά την διάρκεια της τελευταίας εικοσαετίας της τουρκοκρατίας στην Μακεδονία, υπήρξε ενεργός και σημαντική υπέρ των ελληνικών θεμάτων.

Η επιστολή σώζει, ότι στον Άγιο Πρόδρομο προϋπήρξε Σχολή η οποία κάηκε «από καιρού» και η Κοινότητα στις αρχές του 1906 αποφασίζει την εκ νέου ανέγερσή της. Ο παπαΑστέριος ζητεί από τον παραλήπτη να συνδράμει την Κοινότητα, πραγματοποιώντας έρανο στην Θεσσαλονίκη, υπέρ της ανεγέρσεως της Σχολής Ρεσετνικίων.

Στο  διαδίκτυο, και στην διεύθυνση agios-prodromos.blogspot.gr, υπάρχει η σημείωση ότι ο Εμμανουήλ Μπατζιάλας (Βατζόλας) υπήρξε, σύμφωνα με τον «Κατάλογο Μινοπούλου», πράκτορας ή υποστηρικτής των ελληνικών τμημάτων κατά την διάρκεια του Μακεδονικού Αγώνος. Στον ίδιο Κατάλογο αναφέρεται και το όνομα Αστέριος Παπαστερίου – φαίνεται πολύ πιθανόν, ότι πρόκειται για τον συντάκτη της ανωτέρω επιστολής.  

Η Ερατώ Ζέλιου – Μαστοροκώστα στο βιβλίο της «Η παιδεία κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας - Χαλκιδική, Θεσσαλονίκη, χ.χ., σ.198» σημειώνει: «Στα υπόλοιπα χωριά της επισκοπής Αρδαμερίου…, Άγιο Πρόδρομο (Ρεσετνίκια)… λειτουργούν γραμματο-διδασκαλεία… Γνωρίζουμε ότι… ο Γεώργιος Καραγκάνης του Δήμου από τον Ταξιάρχη διδάσκει γύρω στα 1902 επί ένα έτος στον Άγιο Πρόδρομο. Η Παλαιοχώρα, ο Άγιος Πρόδρομος, ο Γεροπλάτανος, τα Ριζά κατά την περίοδο της απελευθερώσεως έχουν ισάριθμες αστικές σχολές.». Επομένως η παλαιά Σχολή κάηκε μετά το 1902 και η νέα Σχολή, αυτή στην οποία αναφέρεται η επιστολή, λειτουργεί κατά την απελευθέρωση. Μία μόνον παρατήρηση: η κ. Ζέλιου – Μαστοροκώστα σημειώνει ότι στα Ρεσετνίκια λειτουργούν «γραμματοδιδασκαλεία» κατά τα τελευταία έτη του ιθ’ αιώνος και στην απελευθέρωση λειτουργεί αστική σχολή. Ο παπαΑστέριος χαρακτηρίζει Σχολή το σχολείο το οποίον είχε καεί και Σχολή το υπό ανέγερση νέο σχολείο.

Η επιστολή είναι γραμμένη με μελάνι σε ένα φύλλο διαστάσεων 20x26, στην μία πλευρά του. Ο παπαΑστέριος κάνει ορθογραφικά λάθη στο κείμενο,  αλλά γνωρίζει καλά την σημασία των λέξεων. Στο τμήμα του αρχείου της οικογενείας Κοντορέπα το οποίον ανήκει στον γιό μου Νέστορα υπάρχουν ακόμα μερικές επιστολές του παπαΑστερίου προς τον Δημητράκη Κοντορέπα.

----------------------------------------------------------------------------------------------

Σχόλια ιστολογίου

1. Ο Δημήτριος Κοντορέπας (1875-1942) με καταγωγή από την Βλάστη Κοζάνης, ήταν σημαίνουσα προσωπικότητα στα πράγματα της Θεσσαλονίκης. Το 1899 ιδρύει μαζί με τους αδελφικούς φίλους του Αθανάσιο Μάνο και Γεώργιο Διβόλη τον Όμιλο Φιλομούσων. Υπήρξε μέλος του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου, της Φιλόπτωχου Αδελφότητος και ιδρυτικό μέλος του Γυμναστικού Συλλόγου "Ηρακλής". Ήδη από το 1912 εκλέγεται κοινοτικός αντιπρόσωπος και αργότερα κοινοτικός πάρεδρος Θεσσαλονίκης. Επίσης διετέλεσε αρχισυντάκτης της εφημερίδας "Εθνική" κατά την περίοδο 1919-1920. Διατηρούσε σχέσεις με την οικογένεια του Ίωνα Δραγούμη και τον Ιωακείμ Γ'. Περισσότερες πληροφορίες για την οικογένεια Κοντορέπα στο άρθρο του κ. Καββαδά για την Ολυμπία Κοντορέπα, εδώ.

2. Στην επιστολή αναφέρεται ότι η σχολή Ρεσιτνικίων κάηκε "από καιρού". Το σχολείο, το οποίο πρέπει να ήταν όπου το σημερινό Κοινοτικό γραφείο, κάηκε και δεύτερη φορά γύρω στα 1930 από την απροσεξία ενός μαθητή, στην προσπάθειά του να ανάψει την σόμπα.

Σε επιστολή με ημερομηνία 25 Αυγούστου 1905, η οποία απεστάλη στον Πατριάρχη, και η οποία έχει καταχωρηθεί στο πρωτόκολλο της Επισκοπής Αρδαμερίου και Γαλατίστης, ζητείται η έκδοση "φιρμανίου προς ανέγερσιν Σχολής εν Ρεσετνικίοις, εγκλείστως περιέχων και το σχολικόν σχέδιον". Μετά από αργοπορία δύο ετών, στις 19 Ιουλίου 1907, ο Πατριάρχης θα αποστείλει απαντητική επιστολή δηλώνοντας ότι "επισπεύδεται όσον εστί δυνατόν η έκδοσις του Υψ. Φιρμανίου περί Σχολής Ρεσιτνικίων", το οποίο εκδίδεται τον ίδιο μήνα. Πάντως μέχρι το 1908 δεν πρέπει να έχουν ξεκινήσει οι εργασίες, και στις 17 Ιανουαρίου αποστέλλεται επιστολή προς τον Καϊμακάμη Κασσανδρείας - άγνωστο από ποιον - ο οποίος ρωτά εάν έχει ξεκινήσει ή περατωθεί η Σχολή.

Για περισσότερες πληροφορίες για την Σχολή Ρεσιτνικίων, δείτε εδώ την παλαιότερη ανάρτηση του ιστολογίου μας.

3. Πρόκειται για τον Μανώλη Ι. Βατζόλα (1847-;), κτηματία, εμπόρου και μπακάλη, ο οποίος γνώριζε πολύ καλά την τουρκική γλώσσα και διετέλεσε και πρόεδρος της Κοινότητας. Κατά την διάρκεια του Μακεδονικού αγώνα υπήρξε, μεταξύ άλλων, σύνδεσμος των ελληνικών σωμάτων στην περιοχή. Σε αυτόν μάλιστα καταλογίζεται και η παραπλανητική υπόδειξη προς τους Τούρκους αξιωματικούς, ότι έχει γεμίσει ο Χολομώντας με Έλληνες αντάρτες, με την παροιμιώδη φράση "κάθε κλαδί κι αντάρτης", με αποτέλεσμα να αποχωρήσουν αμαχητί από τον Πολύγυρο με κατεύθυνση την Θεσσαλονίκη.
4. Όντως πρόκειται για τον παπα-Αστέριο Γεωρ. Γραμμένο ή Γραμμενόπουλο (1870-1937). Ιερέας επί σειρά ετών στον Άγιο Πρόδρομο, υπήρξε επίσης σύνδεσμος των ελληνικών σωμάτων επί Μακεδονικού αγώνα. Κατά την διάρκεια της συμπλοκής που πραγματοποιήθηκε στο χωριό στις 20 Οκτωβρίου 1912 μεταξύ Τούρκων επιστράτων και των ενωμένων ελληνικών σωμάτων του καπετάν Γιάννη Ράμναλη και Παπακώστα, ο παπα-Στέργιος ο ίδιος έλαβε μέρος, πυροβολώντας από την κόγχη του Ιερού! Αργότερα θα λάβει τον βαθμό του αρχιμανδρίτη, διατελώντας για ένα διάστημα Αρχιερατικός επίτροπος της Ιεράς Επισκοπής Αρδαμερίου.